Trong lịch sử Việt Nam, Cách mạng tháng Tám năm 1945 là một mốc son chói lọi đánh dấu sự sụp đổ hoàn toàn của chế độ thực dân phong kiến, mở ra kỷ nguyên độc lập tự do cho dân tộc. Và trong cuộc Tổng khởi nghĩa lịch sử ấy, Hà Nội đã viết nên một trang sử hào hùng với cuộc khởi nghĩa giành chính quyền thắng lợi vào ngày 19/8/1945. Vậy cách mạng giành chính quyền ở Hà Nội nổ ra vào ngày tháng năm nào? Hãy cùng tìm hiểu về bối cảnh, diễn biến và ý nghĩa của sự kiện trọng đại này.

Ngày và bối cảnh lịch sử

Ngày tháng năm cụ thể

Khởi nghĩa Hà Nội nổ ra vào ngày 19 tháng 8 năm 1945, đánh dấu cao trào của phong trào Cách mạng tháng Tám trên cả nước. Đây là thời điểm then chốt khi mà Việt Minh và các lực lượng yêu nước quyết định nổi dậy giành chính quyền từ tay thực dân Pháp và phát xít Nhật.

Những sự kiện nổi bật trước 19/8/1945

Trước ngày Hà Nội khởi nghĩa, tình hình trong nước và quốc tế có nhiều biến động quan trọng:

• Tháng 3/1945, Nhật đảo chính Pháp, lập nên chính phủ bù nhìn Đế quốc Việt Nam do Trần Trọng Kim đứng đầu.
• Tháng 5/1945, phát xít Đức đầu hàng Đồng minh. Nhật trở thành mục tiêu tấn công chính của phe Đồng minh.
• Ngày 13/8/1945, Việt Minh triệu tập Hội nghị toàn quốc, quyết định phát động Tổng khởi nghĩa giành chính quyền trong cả nước.
• Ngày 16/8/1945, vua Bảo Đại tuyên bố thoái vị, trao chính quyền lại cho Việt Minh.

Những sự kiện này tạo nên thời cơ thuận lợi cho phong trào cách mạng bùng nổ mạnh mẽ trên khắp các địa phương, trong đó có Hà Nội.

Bối cảnh quốc tế tác động đến cách mạng

Chiến tranh thế giới thứ hai đang bước vào giai đoạn kết thúc với sự thất bại của phe phát xít. Ngày 6/8 và 9/8/1945, Mỹ ném bom nguyên tử xuống hai thành phố Hiroshima và Nagasaki của Nhật Bản. Ngày 15/8/1945, Nhật tuyên bố đầu hàng Đồng minh vô điều kiện.

Sự kiện này tạo nên khoảng trống về quyền lực ở Việt Nam, khi mà thực dân Pháp đã bị Nhật đánh bại từ trước, còn Nhật thì đang trên bờ vực sụp đổ. Việt Minh và Hồ Chí Minh đã nắm bắt thời cơ “ngàn năm có một” này để phát động Tổng khởi nghĩa giành chính quyền về tay nhân dân.

Tổ chức và lãnh đạo

Việt Minh và vai trò lãnh đạo

Việt Minh (Việt Nam Độc lập Đồng minh) là tổ chức yêu nước do Hồ Chí Minh sáng lập và lãnh đạo. Trong Cách mạng tháng Tám, Việt Minh đóng vai trò nòng cốt, tập hợp và lãnh đạo các tầng lớp nhân dân đứng lên khởi nghĩa giành chính quyền.

Dưới sự lãnh đạo của Việt Minh, các tổ chức cơ sở được thành lập rộng khắp, tuyên truyền giác ngộ quần chúng và chuẩn bị lực lượng cho cuộc Tổng khởi nghĩa. Đặc biệt, Hồ Chí Minh với uy tín và tầm nhìn chiến lược đã đưa ra những quyết sách đúng đắn, kịp thời để lãnh đạo cách mạng đi đến thắng lợi.

Các tổ chức chính trị tham gia

Bên cạnh Việt Minh, nhiều tổ chức chính trị và đoàn thể quần chúng khác cũng tham gia tích cực vào phong trào khởi nghĩa Hà Nội như:

• Đảng Cộng sản Đông Dương
• Mặt trận Việt Minh
• Đoàn Thanh niên Cứu quốc
• Hội Phụ nữ Cứu quốc
• Hội Nông dân Cứu quốc
• Công đoàn Việt Nam

Sự đoàn kết và phối hợp nhịp nhàng giữa các tổ chức này dưới sự lãnh đạo thống nhất của Việt Minh đã tạo nên sức mạnh tổng hợp để cuộc khởi nghĩa Hà Nội nhanh chóng giành thắng lợi.

Kế hoạch và chiến lược khởi nghĩa

Để chuẩn bị cho cuộc khởi nghĩa Hà Nội, Việt Minh và các tổ chức cách mạng đã xây dựng kế hoạch và chiến lược bài bản:

• Tuyên truyền, vận động quần chúng, xây dựng cơ sở chính trị vững chắc trong nhân dân.
• Thành lập các đội tự vệ, du kích và lực lượng vũ trang bí mật.
• Chuẩn bị vũ khí, phương tiện từ những nguồn tài nguyên sẵn có.
• Xây dựng kế hoạch hành động cụ thể cho từng khu vực, cơ quan then chốt.
• Phân công nhiệm vụ rõ ràng cho từng tổ chức, cá nhân tham gia.

Với sự chuẩn bị kỹ lưỡng về mọi mặt, lực lượng cách mạng đã sẵn sàng cho giờ phút quyết định để nổi dậy giành chính quyền.

Diễn biến khởi nghĩa

Cuộc mít tinh ngày 17/8/1945

Ngày 17/8/1945, tại Quảng trường Nhà hát Lớn Hà Nội, Việt Minh tổ chức một cuộc mít tinh lớn với sự tham gia của hàng vạn quần chúng. Tại đây, các đại biểu Việt Minh đã công bố “Lời kêu gọi Tổng khởi nghĩa” của Ủy ban Khởi nghĩa toàn quốc và ra mắt Ủy ban Khởi nghĩa Hà Nội.

Cuộc mít tinh này có ý nghĩa quan trọng trong việc cổ vũ tinh thần, động viên quần chúng tham gia khởi nghĩa và thể hiện quyết tâm sắt đá của nhân dân thủ đô trong cuộc đấu tranh giành độc lập, tự do.

Thông điệp kêu gọi khởi nghĩa

Trong “Lời kêu gọi Tổng khởi nghĩa”, Hồ Chí Minh và Ủy ban Khởi nghĩa toàn quốc đã nhấn mạnh:

• Thời cơ cách mạng đã đến, toàn dân phải nổi dậy giành chính quyền trước khi quân Đồng minh vào Đông Dương.
• Phát huy truyền thống yêu nước và tinh thần đoàn kết toàn dân để đánh đổ bọn đế quốc xâm lược.
• Mọi tầng lớp nhân dân cần tham gia tích cực vào cuộc Tổng khởi nghĩa, dưới sự lãnh đạo của Việt Minh.
• Hình thức đấu tranh phải linh hoạt, kết hợp giữa đấu tranh chính trị và vũ trang, tùy theo tình hình cụ thể ở từng nơi.

Thông điệp sâu sắc và hào hùng này đã tiếp thêm sức mạnh và niềm tin cho nhân dân Hà Nội cũng như cả nước trong cuộc khởi nghĩa sắp tới.

Những sự kiện chính diễn ra vào ngày 19/8/1945

Ngày 19/8/1945, cuộc khởi nghĩa Hà Nội chính thức bùng nổ với nhiều sự kiện quan trọng:

• Lực lượng vũ trang cách mạng tấn công vào các cơ quan đầu não của chính quyền bù nhìn như Phủ Khâm sai, Sở Mật thám, Bưu điện Trung ương…
• Quần chúng nhân dân biểu tình, tuần hành trên các tuyến phố lớn với khẩu hiệu “Việt Nam độc lập”, “Ủng hộ Việt Minh“.
• Các đơn vị tự vệ chiếm lĩnh các công sở, nhà máy, cầu cống quan trọng.
• Cờ đỏ sao vàng tung bay trên các nóc nhà, công trình công cộng.
• Chính quyền thực dân sụp đổ, Ủy ban Nhân dân Cách mạng Lâm thời được thành lập.

Chỉ trong một ngày, cuộc khởi nghĩa đã giành thắng lợi hoàn toàn. Hà Nội trở thành thủ đô của nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa non trẻ. Tiếng súng Cách mạng tháng Tám đã vang lên từ trái tim của Tổ quốc.

Ý nghĩa và tác động

Ý nghĩa của khởi nghĩa đối với Hà Nội

Thắng lợi của cuộc khởi nghĩa Hà Nội có ý nghĩa vô cùng to lớn đối với thủ đô nói riêng và cả nước nói chung:

• Lật đổ ách thống trị của thực dân phong kiến, giải phóng Hà Nội khỏi xiềng xích nô lệ.
• Thiết lập chính quyền cách mạng do nhân dân làm chủ ở trung tâm chính trị của cả nước.
• Cổ vũ và thúc đẩy phong trào Tổng khởi nghĩa trên quy mô toàn quốc.
• Khẳng định vai trò tiên phong, gương mẫu của Hà Nội trong sự nghiệp cách mạng.
• Mở ra kỷ nguyên mới – kỷ nguyên độc lập tự do và xây dựng chủ nghĩa xã hội.

Từ một thành phố bị chiếm đóng, bóc lột, Hà Nội đã vùng lên mạnh mẽ và trở thành ngọn cờ đầu trong cuộc đấu tranh giải phóng dân tộc.

Tác động của khởi nghĩa đến cách mạng cả nước

Thành công của khởi nghĩa Hà Nội đã tạo nên hiệu ứng lan tỏa mạnh mẽ, thúc đẩy cao trào Cách mạng tháng Tám trên phạm vi cả nước:

• Cổ vũ tinh thần và quyết tâm đấu tranh của nhân dân các địa phương.
• Tạo đà cho các cuộc khởi nghĩa nổ ra liên tiếp ở Huế, Sài Gòn, Bắc Giang, Hải Phòng…
• Buộc chính quyền bù nhìn tại nhiều nơi phải đầu hàng, chuyển giao quyền lực cho lực lượng cách mạng.
• Góp phần quan trọng vào thắng lợi chung của Cách mạng tháng Tám trong cả nước.
• Tạo tiền đề thuận lợi để Hồ Chí Minh tuyên bố độc lập, thành lập nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa vào ngày 2/9/1945.

Như một nhịp cầu nối, khởi nghĩa Hà Nội đã thổi bùng ngọn lửa cách mạng, thức tỉnh ý chí quật cường và khát vọng tự do của toàn dân tộc.

Những bài học từ khởi nghĩa giành chính quyền

Thắng lợi của cuộc khởi nghĩa giành chính quyền ở Hà Nội để lại nhiều bài học quý giá:

• Phát huy sức mạnh đại đoàn kết toàn dân, tập hợp mọi lực lượng yêu nước dưới sự lãnh đạo của Đảng.
• Nắm bắt thời cơ, quyết đoán và linh hoạt trong chỉ đạo, tổ chức thực hiện khởi nghĩa.
• Kết hợp nhuần nhuyễn giữa đấu tranh chính trị và đấu tranh vũ trang, giữa lực lượng vũ trang và lực lượng chính trị quần chúng.
• Xây dựng khối liên minh công nông vững chắc, phát huy vai trò nòng cốt của giai cấp công nhân.
• Coi trọng công tác tuyên truyền, giáo dục, nâng cao nhận thức và ý thức cách mạng cho quần chúng.

Những bài học này không chỉ có giá trị trong bối cảnh lịch sử năm 1945 mà còn mang tính thời sự trong công cuộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc hiện nay.

Sự hình thành chính quyền mới

Thời điểm thành lập Ủy ban Nhân dân cách mạng

Ngay sau khi cuộc khởi nghĩa Hà Nội giành thắng lợi vào ngày 19/8/1945, Ủy ban Nhân dân Cách mạng Lâm thời thành phố Hà Nội đã được thành lập. Đây là cơ quan chính quyền cách mạng đầu tiên ở thủ đô, đánh dấu sự ra đời của chính quyền nhân dân do Việt Minh lãnh đạo.

Ủy ban Nhân dân Cách mạng Lâm thời có nhiệm vụ tiếp quản và duy trì trật tự, an ninh trong thành phố, ổn định đời sống nhân dân, chuẩn bị cho việc xây dựng chính quyền chính thức sau này.

Chuyển giao quyền lực từ chính quyền bù nhìn

Trước sức mạnh áp đảo của phong trào cách mạng, chính quyền bù nhìn của Trần Trọng Kim ở Hà Nội đã phải đầu hàng và chuyển giao quyền lực cho Ủy ban Nhân dân Cách mạng Lâm thời.

Quá trình chuyển giao diễn ra khá suôn sẻ, hầu như không có sự kháng cự hay xung đột lớn. Các cơ quan công quyền, tài sản công đều được bàn giao nguyên vẹn cho chính quyền cách mạng quản lý.

Sự kiện này đánh dấu sự sụp đổ hoàn toàn của bộ máy thống trị thực dân phong kiến ở thủ đô, mở ra thời kỳ mới – thời kỳ độc lập tự do và nhân dân làm chủ.

Các quyết định chính trị sau khởi nghĩa

Sau khi tiếp quản chính quyền, Ủy ban Nhân dân Cách mạng Lâm thời Hà Nội đã ban hành nhiều quyết định quan trọng nhằm ổn định tình hình và phát triển phong trào cách mạng:

• Thả tù chính trị, bãi bỏ các luật lệ hà khắc của chế độ cũ.
• Tịch thu tài sản, ruộng đất của đế quốc, phong kiến chia cho dân cày nghèo.
• Thành lập các đoàn thể quần chúng như Công an nhân dân, Tự vệ Thủ đô để giữ gìn an ninh trật tự.
• Tổ chức bầu cử Hội đồng Nhân dân các cấp, thiết lập chính quyền chính thức của nhân dân.
• Chuẩn bị lực lượng để bảo vệ thành quả cách mạng trước âm mưu của kẻ thù.

Những quyết sách kịp thời và đúng đắn này đã góp phần củng cố và phát triển thành quả của cuộc khởi nghĩa, đưa cách mạng Hà Nội và cả nước tiếp tục tiến lên.

Kỷ niệm và tưởng niệm

Các sự kiện kỷ niệm hàng năm

Hàng năm vào dịp 19/8, Hà Nội long trọng tổ chức lễ kỷ niệm ngày khởi nghĩa giành chính quyền thành công. Đây là dịp để ôn lại truyền thống cách mạng vẻ vang của thủ đô, tri ân công lao của các thế hệ đi trước và phát huy tinh thần yêu nước, xây dựng quê hương.

Các hoạt động kỷ niệm diễn ra sôi nổi, đa dạng như:

• Lễ dâng hương tưởng niệm tại các địa chỉ đỏ, di tích lịch sử.
• Hội thảo, tọa đàm về ý nghĩa và bài học từ cuộc khởi nghĩa.
• Triển lãm, trưng bày hình ảnh, hiện vật về Cách mạng tháng Tám.
• Gặp mặt, biểu dương các nhân chứng lịch sử, lão thành cách mạng.
• Thi đua lao động sản xuất, thực hiện công trình chào mừng kỷ niệm.

Thông qua các hoạt động này, tinh thần Hà Nội – Việt Nam ngày Tổng khởi nghĩa được khơi dậy và truyền cảm hứng cho các thế hệ hôm nay.

Những bài hát và văn hóa liên quan đến khởi nghĩa

Cuộc khởi nghĩa Hà Nội đã trở thành nguồn cảm hứng bất tận cho văn học nghệ thuật cách mạng. Nhiều tác phẩm kinh điển ra đời, ca ngợi khí thế hào hùng và ý chí quật cường của nhân dân thủ đô trong Cách mạng tháng Tám.

Một số bài hát nổi tiếng về đề tài này như:

• “Tiến quân ca” của nhạc sĩ Văn Cao, bài hát được coi là bản hùng ca của dân tộc trong thời khắc lịch sử.
• “Hà Nội – Điện Biên Phủ trên không” của nhạc sĩ Đỗ Nhuận, khắc họa không khí sục sôi của Hà Nội ngày khởi nghĩa.
• “Hà Nội mùa thu” của nhạc sĩ Trịnh Công Sơn, gợi nhớ về hình ảnh Hà Nội ngày giải phóng.

Ngoài ra, nhiều tác phẩm văn học viết về khởi nghĩa Hà Nội như tiểu thuyết “Giải phóng” của nhà văn Hồ Phương, truyện ngắn “Hà Nội mùa thu” của nhà văn Vũ Bão… Các tác phẩm này góp phần lưu giữ và tôn vinh ký ức hào hùng của dân tộc trong Cách mạng tháng Tám.

Tưởng niệm các nhân vật lịch sử trong cuộc khởi nghĩa

Khởi nghĩa Hà Nội là sự kiện gắn liền với công lao và sự hy sinh của nhiều nhân vật lịch sử. Hàng năm vào dịp kỷ niệm, Hà Nội trang trọng tổ chức lễ tưởng niệm, tri ân những người con ưu tú của thủ đô đã cống hiến, hiến dâng tuổi xuân và cả tính mạng cho sự nghiệp giải phóng dân tộc.

Một số nhân vật lịch sử tiêu biểu như:

• Trần Huy Liệu: Ủy viên Trung ương Đảng, Chủ tịch Ủy ban Khởi nghĩa Hà Nội, người trực tiếp chỉ huy cuộc khởi nghĩa.
• Nguyễn Quyền: Ủy viên Ủy ban Khởi nghĩa Hà Nội, chỉ huy trận đánh vào Phủ Khâm sai.
• Hoàng Mai Lưu: Ủy viên Ủy ban Khởi nghĩa Hà Nội, chỉ huy trận đánh vào Sở Mật thám Pháp.
• Nguyễn Cao: Liệt sĩ đầu tiên hy sinh trong trận chiếm Bưu điện Trung ương.

Tên tuổi và sự nghiệp của các nhân vật này mãi được ghi danh vào lịch sử hào hùng của Hà Nội, của dân tộc Việt Nam. Các thế hệ hôm nay và mai sau có trách nhiệm học tập, phát huy truyền thống anh hùng và noi gương các bậc tiền bối đã hy sinh vì độc lập tự do của Tổ quốc.

Cách mạng tháng Tám nói chung và khởi nghĩa giành chính quyền ở Hà Nội nói riêng là một mốc son chói lọi trong lịch sử dân tộc. Thắng lợi vĩ đại này là kết quả của quá trình đấu tranh lâu dài, gian khổ của nhân dân ta dưới sự lãnh đạo của Đảng và Chủ tịch Hồ Chí Minh.

Ngày 19/8/1945, tiếng súng khởi nghĩa vang lên từ thủ đô Hà Nội đã mở ra kỷ nguyên mới – kỷ nguyên độc lập tự do và xây dựng chủ nghĩa xã hội. Từ đây, nhân dân ta trở thành người làm chủ vận mệnh của chính mình, bước vào cuộc chiến đấu lâu dài để bảo vệ nền độc lập non trẻ.

75 năm đã trôi qua, nhưng tinh thần Cách mạng tháng Tám và khởi nghĩa Hà Nội vẫn sống mãi trong lòng mỗi người dân Việt Nam. Đó là bài học về lòng yêu nước nồng nàn, về ý chí quật cường và sức mạnh đại đoàn kết toàn dân tộc. Đó cũng là động lực để chúng ta tiếp tục đi lên, vượt qua mọi khó khăn thử thách, xây dựng đất nước ngày càng giàu đẹp.

Tự hào về truyền thống vẻ vang của cha ông, thế hệ trẻ hôm nay cần ra sức học tập, rèn luyện và cống hiến để xứng đáng với sự hy sinh to lớn của các bậc tiền bối. Chúng ta quyết tâm đưa đất nước phát triển nhanh và bền vững, xây dựng một nước Việt Nam “dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh” như mong muốn của Bác Hồ kính yêu.

Lịch Sử - Văn Hóa

Kho tàng Lịch sử và Văn hóa: Khám phá di sản văn hóa và sự phát triển lịch sử.