Cách mạng là một khái niệm quen thuộc trong lịch sử nhân loại, chỉ sự thay đổi căn bản và toàn diện của xã hội theo chiều hướng tiến bộ. Trong các cuộc cách mạng xã hội, cách mạng vô sản là một hình thái đặc biệt, gắn liền với sự phát triển của chủ nghĩa Marx-Lenin và phong trào cộng sản quốc tế. Vậy cách mạng vô sản là gì? Nó có những đặc trưng và mục tiêu gì? Bài viết này sẽ giúp chúng ta tìm hiểu và khám phá về khái niệm quan trọng này.

Khái niệm “cách mạng vô sản” được định nghĩa lần đầu tiên trong tác phẩm “Tuyên ngôn của Đảng Cộng sản” (1848) của Karl Marx và Friedrich Engels. Theo các ông, cách mạng vô sản là cuộc cách mạng do giai cấp vô sản (công nhân) lãnh đạo nhằm lật đổ sự thống trị của giai cấp tư sản, thiết lập chế độ xã hội chủ nghĩa tiến lên cộng sản chủ nghĩa. Đây là một hình thái cách mạng mới, khác về bản chất so với các cuộc cách mạng trước đó trong lịch sử.

Giai cấp vô sản và vai trò

Để hiểu về cách mạng vô sản, trước hết cần làm rõ khái niệm giai cấp vô sản. Theo lý luận của chủ nghĩa Marx, trong xã hội tư bản, những người lao động làm thuê không có tư liệu sản xuất, phải bán sức lao động của mình để kiếm sống được gọi là giai cấp vô sản. Họ là những người thợ thủ công, công nhân trong các nhà máy, xí nghiệp, đồn điền… Tuy đông đảo nhưng họ bị giai cấp tư sản thống trị và bóc lột thông qua chế độ sở hữu tư nhân và thuê mướn sức lao động.

Theo Marx và Engels, giai cấp vô sản có vai trò lịch sử to lớn. Họ là giai cấp tiên tiến nhất, triệt để cách mạng nhất vì quyền lợi của họ đại diện cho phần lớn nhân dân lao động và phù hợp với xu thế phát triển của lịch sử. Chỉ có giai cấp vô sản, với tư cách là người lãnh đạo liên minh với các tầng lớp nhân dân lao động khác, mới có thể lật đổ được sự thống trị của giai cấp tư sản, xóa bỏ chế độ người bóc lột người, xây dựng chế độ xã hội mới tốt đẹp hơn.

Tuy nhiên, để hoàn thành sứ mệnh lịch sử đó, giai cấp vô sản cần trải qua quá trình đấu tranh lâu dài và gian khổ. Họ phải tổ chức thành một lực lượng chính trị độc lập, có đường lối và phương pháp cách mạng đúng đắn. Đảng của giai cấp vô sản, được trang bị lý luận cách mạng khoa học và gắn bó mật thiết với quần chúng, sẽ là người lãnh đạo cuộc đấu tranh đó.

Mục tiêu của cách mạng vô sản

Cách mạng vô sản có ba mục tiêu cơ bản:

Thứ nhất, lật đổ sự thống trị của giai cấp tư sản về chính trị, xóa bỏ nhà nước tư sản với bộ máy cưỡng bức và đàn áp của nó. Muốn vậy, giai cấp vô sản phải giành lấy chính quyền thông qua bạo lực cách mạng, thiết lập nên nhà nước kiểu mới của mình.

Thứ hai, xây dựng chế độ xã hội chủ nghĩa, tiến lên cộng sản chủ nghĩa. Sau khi giành được chính quyền, giai cấp vô sản sẽ tiến hành cải tạo xã hội cũ, xây dựng quan hệ sản xuất mới dựa trên chế độ công hữu về tư liệu sản xuất, không còn người bóc lột người. Đó là một quá trình lâu dài, trải qua các giai đoạn quá độ với sự lãnh đạo của Đảng cộng sản.

Thứ ba, xóa bỏ sự bóc lột, áp bức đối với người lao động, xây dựng một xã hội công bằng, văn minh, ai cũng có cuộc sống ấm no, hạnh phúc. Đây là mục tiêu tối hậu của cách mạng vô sản, phù hợp với nguyện vọng của đông đảo quần chúng nhân dân.

Như vậy, cách mạng vô sản không chỉ nhằm giải phóng giai cấp công nhân, mà còn giải phóng toàn thể nhân loại khỏi mọi sự bóc lột, áp bức, bất công trong xã hội cũ. Nó mở ra một kỷ nguyên mới – kỷ nguyên của chủ nghĩa xã hội và chủ nghĩa cộng sản trên phạm vi toàn thế giới.

Các giai đoạn của cách mạng vô sản

Theo lý luận của chủ nghĩa Marx-Lenin, cách mạng vô sản phải trải qua các giai đoạn:

Giai đoạn chuẩn bị là quá trình giai cấp vô sản tích lũy lực lượng, tổ chức và giáo dục quần chúng, chuẩn bị các điều kiện chín muồi về chính trị, tư tưởng và tổ chức cho cuộc cách mạng. Trong giai đoạn này, Đảng của giai cấp vô sản đóng vai trò nòng cốt, lãnh đạo phong trào công nhân và các tầng lớp nhân dân đấu tranh đòi quyền lợi, chống lại giai cấp tư sản và chính quyền tay sai của chúng.

Giai đoạn bùng nổ cách mạng là cao trào của cuộc đấu tranh giữa giai cấp vô sản và liên minh của họ với giai cấp tư sản và bộ máy nhà nước. Dưới sự lãnh đạo của Đảng, quần chúng nhân dân nổi dậy khởi nghĩa vũ trang, lật đổ chính quyền cũ, thiết lập nên chính quyền cách mạng của mình. Đây là thời điểm then chốt quyết định thắng lợi của cách mạng.

Giai đoạn xây dựng chế độ mới diễn ra sau khi giai cấp vô sản giành được chính quyền. Đây là quá trình giai cấp vô sản sử dụng chính quyền của mình để cải tạo xã hội cũ, xây dựng quan hệ sản xuất xã hội chủ nghĩa, phát triển lực lượng sản xuất, nâng cao đời sống vật chất và tinh thần cho nhân dân lao động. Đồng thời, giai cấp vô sản cũng phải đấu tranh chống lại sự phản kháng và phá hoại của các thế lực phản cách mạng trong và ngoài nước.

Các giai đoạn trên không phải tuyến tính mà có quan hệ biện chứng với nhau. Tùy thuộc vào hoàn cảnh lịch sử cụ thể của mỗi nước mà quá trình cách mạng có thể rút ngắn hay kéo dài, diễn ra êm thấm hay qua nhiều bước ngoặt gay go. Tuy nhiên, logic chung của cách mạng vô sản vẫn là “chuẩn bị – bùng nổ – xây dựng”, hướng tới mục tiêu cuối cùng là chủ nghĩa cộng sản.

Chuyên chính vô sản

Một khái niệm quan trọng gắn liền với cách mạng vô sản là chuyên chính vô sản. Theo định nghĩa của Lenin, chuyên chính vô sản là chính quyền của giai cấp vô sản giành được thông qua cách mạng bạo lực, không chia sẻ quyền lực với bất kỳ giai cấp nào khác, nhằm bảo vệ và phát triển thành quả cách mạng, tiến lên xã hội chủ nghĩa.

Chuyên chính vô sản có vai trò to lớn sau thắng lợi của cách mạng vô sản. Nó là công cụ sắc bén để giai cấp vô sản thực hiện nhiệm vụ lịch sử của mình, cải tạo xã hội cũ, xây dựng chế độ mới. Thông qua chuyên chính vô sản, giai cấp vô sản sẽ nắm trong tay các phương tiện sản xuất chủ yếu, quản lý và điều tiết nền kinh tế, phân phối lại của cải xã hội theo nguyên tắc công bằng, dân chủ.

Đồng thời, chuyên chính vô sản cũng là phương tiện để trấn áp, cô lập các thế lực thù địch, phản cách mạng. Trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội, các giai cấp bóc lột cũ sẽ không cam tâm mất đi quyền lợi, ra sức chống phá chế độ mới. Nhiệm vụ của chuyên chính vô sản là bảo vệ thành quả cách mạng, giữ vững an ninh chính trị, trật tự xã hội, tạo môi trường ổn định cho công cuộc xây dựng đất nước.

Tuy nhiên, chuyên chính vô sản không phải là chuyên chính của một thiểu số mà là chuyên chính của đa số nhân dân lao động, do Đảng cộng sản lãnh đạo. Nó thực hiện dân chủ rộng rãi đối với nhân dân, phát huy quyền làm chủ của quần chúng, đồng thời kiên quyết với kẻ thù của cách mạng. Đó là một kiểu nhà nước hoàn toàn mới, khác về bản chất so với nhà nước tư sản trước đó.

Cách mạng tháng Mười Nga – Mô hình điển hình

Lý luận về cách mạng vô sản không chỉ dừng lại ở lý thuyết suông mà đã được kiểm nghiệm trong thực tiễn phong trào cộng sản quốc tế. Tiêu biểu nhất là thắng lợi vĩ đại của Cách mạng tháng Mười Nga năm 1917 do V.I. Lenin lãnh đạo.

Cách mạng tháng Mười Nga bùng nổ trong bối cảnh nước Nga sa lầy trong cuộc chiến tranh đế quốc, khủng hoảng kinh tế trầm trọng, đời sống nhân dân cực kỳ khó khăn. Dưới sự lãnh đạo của Đảng Bolshevik, giai cấp vô sản Nga đã đứng lên khởi nghĩa, lật đổ chính phủ tư sản lâm thời, thiết lập nên chính quyền Xô viết (công nông binh) – hình thức đầu tiên của chuyên chính vô sản.

Sau khi giành thắng lợi, Cách mạng tháng Mười Nga đã tiến hành những bước đi táo bạo để xây dựng chế độ xã hội chủ nghĩa như: quốc hữu hóa đất đai, nhà máy, ngân hàng, xây dựng nền kinh tế kế hoạch hóa tập trung, thực hiện công nghiệp hóa xã hội chủ nghĩa, cải tạo nông nghiệp theo hướng tập thể hóa, phát triển văn hóa, giáo dục, y tế cho nhân dân… Đồng thời, chính quyền Xô viết cũng kiên quyết trấn áp các thế lực phản cách mạng, bảo vệ thành quả cách mạng trước sự can thiệp của các nước đế quốc.

Thắng lợi của Cách mạng tháng Mười Nga có ý nghĩa to lớn đối với phong trào cộng sản và công nhân quốc tế. Nó chứng minh cách mạng vô sản không phải là một giấc mơ xa vời mà hoàn toàn có thể trở thành hiện thực. Nó mở ra thời đại mới – thời đại quá độ từ chủ nghĩa tư bản lên chủ nghĩa xã hội trên phạm vi toàn thế giới. Nhiều nước trên thế giới đã noi theo con đường của Cách mạng tháng Mười, tiến hành cách mạng giải phóng dân tộc và xây dựng chủ nghĩa xã hội.

Kinh nghiệm của Cách mạng tháng Mười Nga cũng đúc kết nhiều bài học quý cho các phong trào cách mạng về sau như: vai trò lãnh đạo của Đảng cộng sản, tầm quan trọng của liên minh công nhân – nông dân, sự cần thiết phải kết hợp nhiệm vụ dân tộc với nhiệm vụ giai cấp và quốc tế, vấn đề bạo lực cách mạng và hòa bình trong quá trình chuyển hóa xã hội…

Kết luận

Tóm lại, cách mạng vô sản là cuộc cách mạng do giai cấp vô sản lãnh đạo nhằm lật đổ chế độ tư bản chủ nghĩa, thiết lập chế độ xã hội chủ nghĩa và tiến lên cộng sản chủ nghĩa. Đó là một tất yếu lịch sử, phù hợp với quy luật vận động và phát triển của xã hội loài người.

Ngày nay, mặc dù phong trào cộng sản quốc tế có những thăng trầm nhất định, nhưng những giá trị và ý nghĩa thời đại của lý luận cách mạng vô sản vẫn còn nguyên vẹn. Nó tiếp tục là ngọn cờ đấu tranh cho các dân tộc bị áp bức trên con đường giải phóng, cho giai cấp công nhân và nhân dân lao động trên con đường xây dựng một xã hội tốt đẹp hơn, không còn người bóc lột người.

Trong bối cảnh toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế hiện nay, việc vận dụng và phát triển lý luận cách mạng vô sản một cách sáng tạo, phù hợp với điều kiện thực tế của mỗi nước là một yêu cầu cấp thiết. Các đảng cộng sản cần đổi mới tư duy, nâng cao năng lực lãnh đạo, củng cố niềm tin và sự gắn bó với quần chúng nhân dân để tiếp tục sứ mệnh lịch sử của mình. Chỉ có như vậy, cách mạng vô sản mới giành được những thắng lợi mới trong thế kỷ 21.

Lịch Sử - Văn Hóa

Kho tàng Lịch sử và Văn hóa: Khám phá di sản văn hóa và sự phát triển lịch sử.