Chiến thắng Bạch Đằng là những trang sử hào hùng của dân tộc Việt Nam, với ba trận thủy chiến lớn diễn ra trên dòng sông Bạch Đằng vào các năm 938, 981 và 1288. Ba chiến công vĩ đại này không chỉ đánh dấu những bước ngoặt quan trọng trong tiến trình lịch sử dân tộc mà còn thể hiện tài thao lược, trí tuệ và lòng yêu nước của các vị anh hùng Ngô Quyền, Lê Đại Hành và Trần Quốc Tuấn. Bài viết này của Lịch Sử – Văn Hóa sẽ phân tích toàn diện về ba trận đánh lịch sử này, từ bối cảnh, diễn biến đến ý nghĩa lịch sử sâu sắc của chúng.
Tổng Quan
Sông Bạch Đằng nay thuộc địa phận Quảng Yên (Quảng Ninh) và Thủy Nguyên (Hải Phòng), là một vị trí chiến lược quan trọng – cửa ngõ thủy lộ dẫn vào đất nước ta từ phía đông bắc. Chính tại dòng sông lịch sử này, ba trận thủy chiến vĩ đại đã diễn ra:
- Năm 938, dưới sự chỉ huy của Ngô Quyền, quân dân Tĩnh Hải đã đánh bại quân Nam Hán, chấm dứt hơn 1000 năm Bắc thuộc.
- Năm 981, Lê Đại Hành đã đập tan cuộc xâm lược của quân Tống, bảo vệ nền độc lập của nước Đại Cồ Việt.
- Năm 1288, Trần Quốc Tuấn (Trần Hưng Đạo) đã lãnh đạo quân dân Đại Việt đánh bại đoàn quân xâm lược Nguyên Mông, làm nên trận thủy chiến chấn động thế giới.
Ba chiến thắng Bạch Đằng này đã trở thành biểu tượng của ý chí quật cường và tài thao lược quân sự xuất sắc của dân tộc Việt Nam.
Bối Cảnh Lịch Sử và Nhân Vật Chính
Hoàn cảnh dẫn đến các cuộc chiến
Bối cảnh chính trị-xã hội và ảnh hưởng ngoại bang
Năm 938, sau khi Dương Đình Nghệ bị Kiều Công Tiễn giết hại, Kiều Công Tiễn đã cầu cứu quân Nam Hán. Nhân cơ hội này, vua Nam Hán là Lưu Cung đã sai con là Lưu Hoằng Tháo đem quân sang xâm lược nước ta với mưu đồ tái áp đặt ách thống trị.
Năm 981, nhà Tống nhân lúc Đinh Tiên Hoàng và Đinh Liễn bị ám sát, đã sai Hầu Nhân Bảo đem quân sang xâm lược với danh nghĩa “phù Đinh diệt Lê”, nhưng thực chất là muốn thôn tính nước ta.
Năm 1288, sau hai lần thất bại vào các năm 1258 và 1285, đế quốc Nguyên Mông vẫn không từ bỏ tham vọng xâm lược Đại Việt. Họ cử tướng Ô Mã Nhi chỉ huy đoàn thuyền chiến mạnh nhất tiến vào nước ta.
Tình hình đất nước trước các cuộc chiến
Trước năm 938, đất nước ta đã trải qua hơn 1000 năm dưới ách đô hộ phương Bắc. Nhiều cuộc khởi nghĩa đã nổ ra nhưng chưa giành được thắng lợi hoàn toàn. Ngô Quyền đã kế tục sự nghiệp của Dương Đình Nghệ, quyết tâm đánh đuổi quân xâm lược.
Năm 981, Lê Hoàn vừa lên ngôi lập ra nhà Tiền Lê sau khi đất nước trải qua cuộc khủng hoảng chính trị với cái chết của Đinh Tiên Hoàng. Quân Tống nhân cơ hội này đã tiến đánh nước ta.
Trước năm 1288, nhà Trần đã hai lần đánh bại quân Nguyên Mông vào các năm 1258 và 1285. Dù vậy, đế quốc Nguyên Mông vẫn không từ bỏ tham vọng, cử đoàn quân mạnh hơn sang xâm lược.
Các vị tướng tài ba và chiến lược chuẩn bị
Tiểu sử và xuất thân của các vị anh hùng
Ngô Quyền (897-944) quê ở Đường Lâm (nay thuộc Hà Nội), từng là tướng của Dương Đình Nghệ. Sau khi Nghệ bị Kiều Công Tiễn sát hại, ông đã đem quân đánh Kiều Công Tiễn và chuẩn bị đối phó với quân Nam Hán.
Lê Đại Hành (941-1005), tên thật là Lê Hoàn, quê ở Hoa Lư (Ninh Bình), vốn là Thập đạo tướng quân dưới triều Đinh. Sau khi Đinh Tiên Hoàng mất, ông đã lên ngôi vua và lãnh đạo cuộc kháng chiến chống quân Tống.
Trần Quốc Tuấn (1228-1300), còn gọi là Trần Hưng Đạo, thuộc dòng dõi tôn thất nhà Trần. Ông đã phụng sự qua bốn đời vua Trần và lập nhiều chiến công hiển hách, đặc biệt trong ba lần kháng chiến chống quân Nguyên Mông.
Chiến lược và đồng minh quan trọng
Trước trận Bạch Đằng năm 938, Ngô Quyền đã nghiên cứu kỹ địa hình sông Bạch Đằng và lên kế hoạch đánh giặc. Ông cho người đóng cọc gỗ nhọn dưới lòng sông, mặt cọc có bịt sắt nhọn, rồi cho quân mai phục hai bên bờ.
Năm 981, Lê Đại Hành đã sử dụng chiến thuật vượt biển táo bạo, đánh thẳng vào đội hình của quân Tống trên sông Bạch Đằng, kết hợp với lực lượng phục kích ở hai bên bờ.
Năm 1288, Trần Quốc Tuấn đã học hỏi kinh nghiệm của Ngô Quyền, cũng cho đóng cọc nhọn dưới lòng sông Bạch Đằng. Ông chia quân thành nhiều cánh, kết hợp thủy bộ tác chiến, tận dụng triều lên xuống để đánh bại quân Nguyên.
Diễn Biến Các Trận Đánh Lịch Sử
Trận Bạch Đằng năm 938
Ngày, địa điểm, lực lượng tham gia
Trận Bạch Đằng năm 938 diễn ra vào cuối đông năm 938, trên sông Bạch Đằng. Quân Nam Hán do Lưu Hoằng Tháo chỉ huy với khoảng 20.000 quân, chủ yếu là lực lượng thủy quân. Phía Việt Nam, Ngô Quyền chỉ huy khoảng 5.000-10.000 quân Tĩnh Hải.
Diễn biến và kết quả
Khi quân Nam Hán tiến vào cửa sông Bạch Đằng, Ngô Quyền chỉ huy quân ta dùng thuyền nhẹ khiêu chiến, giả vờ rút lui để nhử quân địch vào khu vực bãi cọc. Lưu Hoằng Tháo hăm hở dốc quân đuổi theo, lọt vào trận địa mai phục mà không biết.
Khi thủy triều rút, quân ta bất ngờ phản công dữ dội, đánh mạnh vào quân giặc. Thuyền chiến Nam Hán mắc kẹt vào bãi cọc, vỡ nát và bị tiêu diệt hoàn toàn. Quân giặc thiệt hại quá nửa, tướng giặc Lưu Hoằng Tháo bị chết. Vua Nam Hán được tin bại trận đã hốt hoảng, vội hạ lệnh thu quân về nước.
Trận Bạch Đằng năm 981
Ngày, địa điểm, lực lượng tham gia
Trận Bạch Đằng năm 981 diễn ra trên sông Bạch Đằng, khi quân Tống do Hầu Nhân Bảo chỉ huy xâm lược nước ta. Về phía Đại Cồ Việt, vua Lê Đại Hành trực tiếp chỉ huy quân đội.
Diễn biến và kết quả
Khi Hầu Nhân Bảo dẫn quân Tống đến sông Bạch Đằng, Lê Đại Hành đã cho thủy quân ra đánh. Các chiến binh Đại Cồ Việt từ khắp các nẻo đường đổ về sông Bạch Đằng vây đánh quân Tống quyết liệt. Hầu Nhân Bảo bị giết chết. Nghe tin thuỷ quân thua trận, các cánh quân khác vội vã tháo chạy, bị quân Đại Cồ Việt truy kích tiêu diệt quá nửa.
Đại thắng Bạch Đằng năm 981 khiến nhà Tống phải kính nể tài năng và bản lĩnh của Lê Đại Hành, xuống nước công nhận ông là vua của Đại Cồ Việt.
Trận Bạch Đằng năm 1288
Ngày, địa điểm, lực lượng tham gia
Trận Bạch Đằng năm 1288 diễn ra vào ngày 9/4/1288 (tháng 3 âm lịch) trên sông Bạch Đằng. Quân Nguyên do Ô Mã Nhi chỉ huy với lực lượng hùng hậu gồm hơn 600 chiến thuyền và khoảng 6 vạn quân. Phía Đại Việt, Trần Quốc Tuấn cùng với Thái thượng hoàng Trần Thánh Tông và vua Trần Nhân Tông chỉ huy quân đội.
Diễn biến và kết quả
Tháng 3/1288, biết được ý đồ rút quân bằng đường thuỷ qua sông Bạch Đằng của quân Nguyên, Trần Quốc Tuấn đã chỉ huy quân dân Đại Việt chuẩn bị một trận địa mai phục lớn trên sông. Các loại gỗ lim, táu được đẽo nhọn cắm xuống lòng các cửa sông dẫn ra biển làm thành những bãi chông lớn.
Sáng ngày 9/4/1288, khi đoàn thuyền của Ô Mã Nhi tiến vào sông Bạch Đằng nhân lúc nước lớn, thủy quân nhà Trần tràn ra giao chiến, rồi giả thua bỏ chạy. Trúng kế, thuyền giặc di chuyển vào sâu bên trong sông Bạch Đằng, tiến vào bãi cọc.
Quân ta đợi cho thủy triều xuống mới quay thuyền lại và đánh thẳng vào đội hình địch. Quân Nguyên Mông bị mắc kẹt, tổn thất nặng nề, nhiều chiến thuyền bị cháy rụi và đâm phải cọc nhọn. Chỉ trong vòng 1 ngày, hơn 600 chiến thuyền và khoảng 6 vạn quân địch đã bị tiêu diệt hoàn toàn. Quân dân nhà Trần đại thắng.
Ý Nghĩa Lịch Sử và Di Sản
Tác động chính trị và văn hóa
Bài học rút ra và ý nghĩa với thời đại ngày nay
Ba chiến thắng Bạch Đằng để lại nhiều bài học quý giá. Thứ nhất, đó là bài học về việc tận dụng địa hình, điều kiện tự nhiên để đánh giặc. Thứ hai, là bài học về tinh thần đoàn kết, ý chí độc lập tự chủ của dân tộc. Thứ ba, là bài học về nghệ thuật quân sự, đặc biệt là tài thao lược của các vị tướng Việt Nam.
Những bài học này vẫn còn nguyên giá trị trong thời đại ngày nay, khi việc bảo vệ chủ quyền quốc gia vẫn là nhiệm vụ trọng yếu của toàn dân tộc. Tinh thần Bạch Đằng là tinh thần không khuất phục trước kẻ thù mạnh, biết đoàn kết và phát huy trí tuệ tập thể để chiến thắng.
Ảnh hưởng lâu dài đến bản sắc dân tộc
Chiến thắng Bạch Đằng năm 938 đã chấm dứt hơn một nghìn năm Bắc thuộc, mở ra thời kỳ độc lập tự chủ lâu dài cho dân tộc Việt Nam. Trận Bạch Đằng năm 981 củng cố nền độc lập của nước Đại Cồ Việt, khẳng định vị thế của nhà Tiền Lê. Chiến thắng Bạch Đằng năm 1288 là đỉnh cao chói lọi của sức mạnh và nghệ thuật quân sự của quân dân Đại Việt thế kỷ thứ 13.
Ba chiến thắng Bạch Đằng đã trở thành biểu tượng của tinh thần đấu tranh bất khuất, ý chí tự cường và trí tuệ của dân tộc Việt Nam, góp phần hình thành nên bản sắc văn hóa và lòng tự hào dân tộc.
Di Tích, Lễ Hội, và Bảo Tồn
Khu di tích lịch sử Bạch Đằng
Khu di tích lịch sử Bạch Đằng là một quần thể gồm 10 điểm di tích nằm ở tả ngạn sông Bạch Đằng thuộc địa bàn thị xã Quảng Yên và thành phố Uông Bí, Quảng Ninh. Năm 2012, khu di tích này đã được công nhận là di tích Quốc gia đặc biệt.
Khu di tích Bạch Đằng Giang bao gồm nhiều công trình như:
- Vườn cuội cổ và Trụ chiến thắng
- Đền Bạch Đằng thờ Ngô Quyền
- Đền Tràng Kênh Vọng Đế thờ vua Lê Đại Hành
- Đền thờ Hưng đạo Đại vương Trần Quốc Tuấn
- Quảng trường Chiến thắng với tượng của ba vị anh hùng dân tộc
Ngoài ra, khu di tích lịch sử Bạch Đằng còn bao gồm đền Trần Hưng Đạo, miếu Vua Bà, bến đò Rừng, đình Yên Giang, đền Trung Cốc, đình Trung Bản, đình Đền Công và các bãi cọc Yên Giang, bãi cọc Đồng Vạn Muối và bãi cọc Đồng Má Ngựa.
Lễ hội và hoạt động kỷ niệm
Lễ hội Bạch Đằng được tổ chức hàng năm từ ngày 7 đến ngày 9 tháng 3 âm lịch tại phường Yên Giang, thị xã Quảng Yên, tỉnh Quảng Ninh. Lễ hội được chia làm hai phần:
- Phần lễ: bao gồm đại trai đàn cầu siêu cho các vong linh quân dân nhà Trần và cầu quốc thái dân an, lễ rước tượng Trần Hưng Đạo từ đền Trần Hưng Đạo về đình Yên Giang và ngược lại.
- Phần hội: bao gồm nhiều hoạt động như triển lãm tranh, ảnh thời sự nghệ thuật, triển lãm hình ảnh Bảo vật quốc gia, triển lãm thư pháp, các trò chơi dân gian và đua thuyền truyền thống trên sông Bạch Đằng.
Năm 2025, lễ kỷ niệm 1080 năm và 730 năm Chiến thắng Bạch Đằng được tổ chức quy mô hơn mọi năm, với nhiều hoạt động như chương trình nghệ thuật sử thi “Bạch Đằng giang – Bản hùng ca của dân tộc” cùng Giải bơi thuyền chải truyền thống trên dòng sông Bạch Đằng.
Bảo tồn và phát huy giá trị di sản
Từ năm 2012, thị xã Quảng Yên đã phối hợp lập quy hoạch tổng thể dự án Bảo tồn và phát huy giá trị Khu di tích lịch sử chiến thắng Bạch Đằng, được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt với tổng kinh phí đầu tư dự kiến 800 tỷ đồng. Dự án được phân kỳ đầu tư theo 3 giai đoạn từ 2012-2025.
Ban Quản lý di tích cũng phối hợp với UBND các xã, phường bảo quản mốc ranh giới di tích, vùng bảo vệ di tích tránh việc xây dựng xâm hại, xâm lấn vào khu vực khoanh vùng bảo vệ di tích. Đồng thời, chủ động kêu gọi các tổ chức, cá nhân phát tâm công đức, tu bổ, tôn tạo, bổ sung các hiện vật làm đẹp cảnh quan.
Như Lịch Sử – Văn Hóa đã nhiều lần đề cập, việc bảo tồn và phát huy giá trị các di tích lịch sử liên quan đến chiến thắng Bạch Đằng không chỉ có ý nghĩa về mặt văn hóa, lịch sử mà còn góp phần giáo dục truyền thống yêu nước, tinh thần đoàn kết, ý chí tự cường của dân tộc cho các thế hệ mai sau.
Kết Luận
Ba chiến thắng Bạch Đằng vào các năm 938, 981 và 1288 là những mốc son chói lọi trong lịch sử đấu tranh chống ngoại xâm của dân tộc Việt Nam. Chúng không chỉ khẳng định tài thao lược, trí tuệ và lòng yêu nước của các vị anh hùng dân tộc Ngô Quyền, Lê Đại Hành và Trần Quốc Tuấn mà còn là biểu tượng của ý chí độc lập, tự chủ và tinh thần đoàn kết của người Việt.
Chiến thắng Bạch Đằng năm 938 đã chấm dứt hơn 1000 năm Bắc thuộc, mở ra kỷ nguyên độc lập tự chủ lâu dài cho dân tộc. Trận Bạch Đằng năm 981 đã đập tan âm mưu xâm lược của nhà Tống, củng cố vững chắc nền độc lập của nước Đại Cồ Việt. Chiến thắng Bạch Đằng năm 1288 là đỉnh cao chói lọi của sức mạnh và nghệ thuật quân sự Đại Việt thế kỷ XIII, góp phần đánh bại hoàn toàn cuộc xâm lược của đế quốc Nguyên Mông.
Ngày nay, dòng sông Bạch Đằng lịch sử và các di tích liên quan vẫn là những địa điểm thiêng liêng, nơi ghi dấu những chiến công hiển hách của dân tộc, là nguồn cảm hứng bất tận cho các thế hệ người Việt Nam trong công cuộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.
Câu Hỏi Thường Gặp
Tại sao chiến thắng Bạch Đằng có tầm ảnh hưởng lớn trong lịch sử Việt Nam?
Chiến thắng Bạch Đằng có tầm ảnh hưởng lớn vì nhiều lý do. Thứ nhất, trận Bạch Đằng năm 938 đã chấm dứt hơn 1000 năm Bắc thuộc, đánh dấu sự ra đời của nhà nước Việt Nam độc lập đầu tiên sau thời kỳ đô hộ. Thứ hai, ba chiến thắng trên cùng một dòng sông thể hiện tài thao lược quân sự xuất sắc của người Việt, đặc biệt là chiến thuật cắm cọc đánh giặc. Thứ ba, các chiến thắng này góp phần xây dựng niềm tự hào dân tộc và truyền thống đấu tranh bất khuất của người Việt Nam trong suốt chiều dài lịch sử.
Vai trò của Ngô Quyền, Lê Đại Hành và Trần Hưng Đạo trong các chiến thắng Bạch Đằng?
Ngô Quyền là người đầu tiên nghĩ ra kế sách cắm cọc nhọn dưới lòng sông Bạch Đằng để đánh bại quân Nam Hán năm 938. Chiến thắng này đã giúp ông lên ngôi vua, mở ra thời kỳ độc lập tự chủ cho dân tộc.
Lê Đại Hành đã chỉ huy quân Đại Cồ Việt đánh bại quân Tống trên sông Bạch Đằng năm 981, buộc nhà Tống phải công nhận ngôi vua của ông và tôn trọng nền độc lập của nước ta.
Trần Quốc Tuấn (Trần Hưng Đạo) đã vận dụng sáng tạo kinh nghiệm của Ngô Quyền, kết hợp với chiến thuật phòng ngự linh hoạt để đánh bại đoàn quân xâm lược Nguyên Mông hùng mạnh trên sông Bạch Đằng năm 1288. Chiến thắng này được xem là trận thủy chiến lớn nhất và tiêu biểu nhất trong lịch sử Việt Nam.
Có thể thăm những di tích liên quan đến chiến thắng Bạch Đằng ở đâu hiện nay?
Hiện nay, du khách có thể thăm Khu di tích lịch sử Bạch Đằng tại tỉnh Quảng Ninh và thành phố Hải Phòng. Tại Quảng Ninh, Khu di tích lịch sử Bạch Đằng bao gồm 10 điểm di tích nằm ở tả ngạn sông Bạch Đằng thuộc thị xã Quảng Yên và thành phố Uông Bí.
Tại Hải Phòng, có Khu di tích Bạch Đằng Giang với nhiều công trình như Vườn cuội cổ và Trụ chiến thắng, Đền Bạch Đằng thờ Ngô Quyền, Đền Tràng Kênh Vọng Đế thờ vua Lê Đại Hành, Đền thờ Hưng đạo Đại vương Trần Quốc Tuấn và Quảng trường Chiến thắng với tượng của ba vị anh hùng dân tộc.
Ngoài ra, còn có các di tích như đền Trần Hưng Đạo, miếu Vua Bà, bến đò Rừng, đình Yên Giang và các bãi cọc lịch sử. Thời điểm lý tưởng để thăm các di tích này là vào dịp Lễ hội Bạch Đằng được tổ chức từ ngày 7-9 tháng 3 âm lịch hàng năm.
Có những hiện vật lịch sử nào về các trận Bạch Đằng được bảo tồn?
Tại các khu di tích liên quan đến chiến thắng Bạch Đằng còn lưu giữ nhiều hiện vật quý giá. Đặc biệt, các bãi cọc gỗ dưới lòng sông Bạch Đằng như bãi cọc Yên Giang, bãi cọc Đồng Vạn Muối và bãi cọc Đồng Má Ngựa là những chứng tích lịch sử quan trọng.
Ngoài ra, tại các đền thờ còn lưu giữ nhiều hiện vật như sắc phong, hoành phi, câu đối, tượng thờ các vị anh hùng, cùng nhiều cổ vật khác có giá trị lịch sử, văn hóa và nghệ thuật cao. Tại Khu di tích Bạch Đằng Giang còn có Trụ chiến thắng được chế tác từ đá hồng ngọc nguyên khối, khắc nổi 108 chữ ghi công lao và thần tích của ba vị anh hùng dân tộc.
Chiến thắng Bạch Đằng ảnh hưởng thế nào đến Việt Nam hiện đại?
Chiến thắng Bạch Đằng có ảnh hưởng sâu sắc đến Việt Nam hiện đại trên nhiều phương diện:
Về tinh thần dân tộc, ba chiến thắng lịch sử này vẫn là nguồn cảm hứng bất tận cho lòng yêu nước, niềm tự hào dân tộc và ý chí quyết tâm bảo vệ độc lập, chủ quyền quốc gia của người Việt Nam hiện nay.
Về nghệ thuật quân sự, bài học về việc tận dụng địa hình, điều kiện tự nhiên và phát huy sức mạnh đoàn kết toàn dân vẫn có giá trị trong chiến lược quốc phòng hiện đại của Việt Nam.
Về văn hóa, các lễ hội, di tích liên quan đến chiến thắng Bạch Đằng góp phần phát triển du lịch, bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống, đồng thời tạo điều kiện giao lưu văn hóa quốc tế.
Về giáo dục, câu chuyện về ba trận đánh lịch sử trên sông Bạch Đằng được đưa vào chương trình giáo dục phổ thông, góp phần hình thành nhân cách, lòng yêu nước và ý thức trách nhiệm của thế hệ trẻ đối với sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.
Để lại một bình luận