Hiệp định Genève về đình chỉ chiến tranh ở Đông Dương được ký kết vào đêm ngày 20 tháng 7 và rạng sáng ngày 21 tháng 7 năm 1954 tại thành phố Genève, Thụy Sĩ, đánh dấu một bước ngoặt lịch sử trong cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp của dân tộc Việt Nam. Bài viết của Lịch Sử – Văn Hóa sẽ phân tích chi tiết về thời điểm ký kết hiệp định quan trọng này, đồng thời làm rõ một số nhầm lẫn thường gặp về ngày tháng chính xác của sự kiện lịch sử trọng đại này.
Hiệp định Genève (còn được gọi là Hiệp định Giơnevơ trong tiếng Việt) là văn kiện ngoại giao quan trọng đánh dấu sự kết thúc của chế độ thực dân Pháp tại Đông Dương và sự công nhận độc lập, chủ quyền của ba quốc gia Việt Nam, Lào và Campuchia. Hiệp định này được ký kết sau 75 ngày đàm phán căng thẳng tại Hội nghị Genève, với sự tham gia của 9 phái đoàn đại diện cho các bên liên quan.
Về thời điểm ký kết, có một điểm cần làm rõ: nhiều tài liệu ghi nhận ngày ký kết là 20/7/1954, trong khi số khác lại ghi ngày 21/7/1954. Trên thực tế, quá trình ký kết hiệp định bắt đầu vào lúc 24 giờ (tức cuối ngày 20/7) và kéo dài sang những giờ đầu tiên của ngày 21/7/1954. Đây là lý do tại sao có sự khác biệt về ngày tháng trong các tài liệu lịch sử.
Bối cảnh lịch sử và nhân vật chính
Điều kiện dẫn đến Hội nghị Genève
Bối cảnh chính trị xã hội và ảnh hưởng nước ngoài
Sau Chiến tranh Thế giới thứ hai, phong trào đấu tranh giành độc lập bùng nổ tại nhiều nước thuộc địa, trong đó có Việt Nam. Ngày 2/9/1945, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã tuyên bố thành lập nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa. Tuy nhiên, thực dân Pháp đã quay trở lại xâm chiếm Việt Nam vào cuối năm 1945, dẫn đến cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp kéo dài 9 năm của nhân dân Việt Nam.
Tháng 1 năm 1954, tại Hội nghị Berlin, ngoại trưởng 4 nước Liên Xô, Mỹ, Anh và Pháp đã quyết định triệu tập một hội nghị quốc tế tại Genève để giải quyết hai vấn đề: chiến tranh ở Triều Tiên và lập lại hòa bình ở Đông Dương. Đây là tiền đề quan trọng dẫn đến Hội nghị Genève.
Chiến thắng Điện Biên Phủ tạo đà cho đàm phán
Chiến thắng Điện Biên Phủ ngày 7/5/1954 đã tạo ra bước ngoặt quyết định, buộc thực dân Pháp phải nghiêm túc đàm phán. Ngày 26/4/1954, khi Quân đội nhân dân Việt Nam đang kết thúc đợt tấn công thứ 2 tại Điện Biên Phủ, Hội nghị Genève chính thức khai mạc. Nhưng phải đến ngày 8/5/1954, một ngày sau chiến thắng Điện Biên Phủ, Hội nghị mới bắt đầu thảo luận về vấn đề Đông Dương.
Lãnh đạo và chuẩn bị chiến lược
Các bên tham gia và vai trò của họ
Hội nghị Genève có sự tham gia của 9 phái đoàn, đại diện cho các bên: Liên Xô, Trung Quốc, Mỹ, Anh, Pháp, Việt Nam Dân chủ Cộng hòa, Quốc gia Việt Nam (chính quyền Bảo Đại), Vương quốc Lào và Vương quốc Campuchia.
Phái đoàn Việt Nam Dân chủ Cộng hòa do ông Phạm Văn Đồng làm trưởng đoàn. Phía Pháp cử Pierre Mendès-France làm đại diện. Đại diện của Quốc gia Việt Nam là ông Trần Văn Đỗ, nhưng phái đoàn này sau đó đã từ chối ký vào hiệp định.
Chiến lược và quan điểm của các bên
Mỗi bên tham gia Hội nghị đều có chiến lược và mục tiêu riêng. Phái đoàn Việt Nam Dân chủ Cộng hòa có mục tiêu rõ ràng là đạt được sự công nhận độc lập, chủ quyền, thống nhất và toàn vẹn lãnh thổ của Việt Nam.
Pháp, sau thất bại tại Điện Biên Phủ, muốn chấm dứt cuộc chiến tranh tốn kém và kéo dài. Thủ tướng Pháp Mendès-France thậm chí đã hứa với Quốc hội Pháp sẽ lập lại hòa bình trong vòng một tháng, điều này tạo áp lực lớn lên phái đoàn Pháp trong quá trình đàm phán.
Mỹ có thái độ không rõ ràng và cuối cùng đã từ chối ký vào Bản tuyên bố cuối cùng của Hội nghị, thay vào đó đưa ra một tuyên bố riêng ngày 21/7/1954.
Sự kiện quan trọng và các bước ngoặt
Tiến trình của Hội nghị Genève
Các giai đoạn đàm phán chính
Hội nghị Genève diễn ra qua 3 giai đoạn chính:
- Giai đoạn 1 (26/4/1954 – 8/5/1954): Thảo luận về vấn đề Triều Tiên
- Giai đoạn 2 (8/5/1954 – 10/7/1954): Thảo luận về vấn đề Đông Dương, các bên trình bày lập trường
- Giai đoạn 3 (11/7/1954 – 21/7/1954): Đàm phán giải quyết các vấn đề cụ thể và ký kết hiệp định
Tổng cộng, Hội nghị đã diễn ra trong 75 ngày với 31 phiên họp, bao gồm 7 phiên họp toàn thể và 24 phiên họp cấp trưởng đoàn, cùng nhiều cuộc tiếp xúc song phương và đa phương khác.
Những vấn đề tranh cãi chính
Trong quá trình đàm phán, nhiều vấn đề khó khăn đã được thảo luận, đặc biệt là:
- Vấn đề vĩ tuyến phân chia: Phía Việt Nam đề xuất vĩ tuyến 13 làm giới tuyến quân sự tạm thời, trong khi phía Pháp đề xuất vĩ tuyến 18. Cuối cùng, hai bên đã thỏa hiệp tại vĩ tuyến 17 tại phiên họp toàn thể thứ 8 vào đêm 20/7/1954.
- Thời hạn tổng tuyển cử: Các bên đã thống nhất thời hạn tổ chức tổng tuyển cử để thống nhất đất nước là hai năm (tháng 7/1956).
- Quyền tham gia của các phái đoàn: Vấn đề quyền tham gia hội nghị của đại biểu chính phủ kháng chiến Lào và Campuchia cũng là điểm tranh cãi.
Ký kết Hiệp định và kết luận
Quá trình ký kết hiệp định
Ngày 20/7/1954, tại cuộc họp toàn thể thứ 8 diễn ra từ 17 giờ 15 phút đến đêm khuya, các trưởng đoàn của Anh, Pháp, Liên Xô, Trung Quốc và Việt Nam Dân chủ Cộng hòa mới đạt được thỏa thuận về vĩ tuyến 17 làm giới tuyến phân vùng và thời hạn tổng tuyển cử là hai năm.
Đến 24 giờ ngày 20/7/1954 (tức 0 giờ ngày 21/7/1954), Hiệp định Genève về đình chỉ chiến sự ở Việt Nam chính thức được ký kết. Đại diện phía Việt Nam Dân chủ Cộng hòa là đồng chí Tạ Quang Bửu và đại diện phía Pháp là tướng Henri Delteil – Quyền Tổng Tư lệnh Lực lượng Liên hiệp Pháp ở Đông Dương.
Sau đó, Hiệp định đình chỉ chiến sự ở Lào và Campuchia cũng được ký kết lần lượt. Đêm 20 rạng ngày 21/7/1954 đánh dấu kết thúc 75 ngày đấu trí căng thẳng và thành công vang dội cho đoàn Việt Nam.
Nội dung chính của Hiệp định Genève
Hiệp định Genève bao gồm nhiều văn kiện quan trọng:
- Ba hiệp định đình chỉ chiến sự tại Việt Nam, Lào và Campuchia
- Bản tuyên bố cuối cùng của hội nghị
- Các tuyên bố riêng của các nước tham gia
- Công hàm trao đổi giữa các bên
Nội dung chính của hiệp định bao gồm:
- Công nhận và tôn trọng độc lập, chủ quyền, thống nhất và toàn vẹn lãnh thổ của Việt Nam, Lào và Campuchia
- Đình chỉ chiến sự trên toàn Đông Dương
- Lập giới tuyến quân sự tạm thời ở vĩ tuyến 17 (sông Bến Hải) và khu phi quân sự, nhưng không coi đó là ranh giới chính trị hay lãnh thổ
- Pháp rút quân khỏi lãnh thổ ba nước Đông Dương
- Tổ chức tổng tuyển cử tự do trong vòng hai năm (tháng 7/1956) để thống nhất Việt Nam
- Cấm bổ sung quân đội, vũ khí vào Việt Nam và cấm thiết lập căn cứ quân sự mới
- Không được gia nhập liên minh quân sự nước ngoài
- Trao trả tù binh và thường dân bị giam giữ
- Thành lập Ủy ban Liên hợp và Ủy ban Giám sát quốc tế
Ý nghĩa lịch sử và di sản
Tác động chính trị và văn hóa
Ý nghĩa đối với Việt Nam và quốc tế
Hiệp định Genève có ý nghĩa lịch sử to lớn đối với Việt Nam và phong trào giải phóng dân tộc trên thế giới:
- Đối với Việt Nam: Hiệp định đã chấm dứt cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp kéo dài 9 năm, kết thúc chế độ thực dân Pháp tại Việt Nam kéo dài gần 100 năm. Miền Bắc Việt Nam được hoàn toàn giải phóng, trở thành hậu phương vững chắc cho cuộc kháng chiến chống Mỹ sau này.
- Đối với quốc tế: Hiệp định có ý nghĩa quốc tế to lớn, cổ vũ mạnh mẽ phong trào giải phóng dân tộc trên thế giới. Từ năm 1954-1964, có 17 trong 22 thuộc địa của Pháp đã giành độc lập; riêng năm 1960 có 17 nước ở Châu Phi tuyên bố độc lập.
Bài học rút ra về ngoại giao Việt Nam
Quá trình đàm phán, ký kết và thực thi Hiệp định Genève đã để lại nhiều bài học quý báu về ngoại giao Việt Nam:
- Kiên định độc lập, tự chủ: Dù trong hoàn cảnh khó khăn, phái đoàn Việt Nam vẫn giữ vững lập trường về độc lập, chủ quyền, thống nhất và toàn vẹn lãnh thổ.
- Linh hoạt về sách lược: Biết “dĩ bất biến, ứng vạn biến” – kiên định mục tiêu chiến lược nhưng linh hoạt trong sách lược.
- Nghệ thuật đàm phán: Phái đoàn Việt Nam đã thể hiện nghệ thuật đàm phán khéo léo, biết “biết mình, biết người”, “biết thời, biết thế” để đạt được mục tiêu.
- Vai trò lãnh đạo của Đảng: Sự lãnh đạo thống nhất, tuyệt đối của Đảng là yếu tố quyết định thành công trên mặt trận ngoại giao.
Ảnh hưởng lâu dài đến bản sắc dân tộc
Hiệp định Genève đã để lại dấu ấn sâu sắc trong lịch sử đấu tranh giải phóng dân tộc của Việt Nam. Đây là lần đầu tiên trong lịch sử, các quyền dân tộc cơ bản của Việt Nam được khẳng định trong một điều ước quốc tế và được các nước lớn công nhận.
Hiệp định cũng tạo ra cơ sở pháp lý quốc tế quan trọng cho cuộc đấu tranh giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước sau này. Cùng với Hiệp định Sơ bộ 6/3/1946 và Hiệp định Paris 1973, Hiệp định Genève 1954 đã trở thành một trong ba văn kiện ngoại giao quan trọng nhất của Việt Nam trong hai cuộc kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ.
Di tích, lễ hội và bảo tồn
Các địa điểm lịch sử liên quan
Những địa điểm ghi dấu Hiệp định Genève
Tại Việt Nam, có nhiều địa điểm lịch sử gắn liền với Hiệp định Genève 1954:
- Cầu Hiền Lương – Sông Bến Hải (Quảng Trị): Nơi đánh dấu giới tuyến quân sự tạm thời ở vĩ tuyến 17 theo Hiệp định Genève. Đây là biểu tượng của sự chia cắt tạm thời đất nước trong giai đoạn 1954-1975.
- Bảo tàng Lịch sử Quân sự Việt Nam (Hà Nội): Nơi lưu giữ nhiều tài liệu, hiện vật liên quan đến Hiệp định Genève và cuộc kháng chiến chống Pháp.
- Khu Di tích Chiến thắng Điện Biên Phủ: Chiến thắng làm tiền đề cho việc ký kết Hiệp định Genève.
Tại Thụy Sĩ, Cung điện các Quốc gia (Palais des Nations) ở Genève là nơi diễn ra Hội nghị Genève năm 1954, hiện là trụ sở của Liên Hợp Quốc tại Genève và là điểm du lịch quan trọng.
Giá trị giáo dục và bảo tồn di sản
Các di tích liên quan đến Hiệp định Genève có giá trị giáo dục to lớn, giúp các thế hệ sau hiểu rõ hơn về lịch sử đấu tranh giành độc lập của dân tộc. Việc bảo tồn những di tích này không chỉ có ý nghĩa về mặt lịch sử mà còn là biểu tượng của tinh thần độc lập, tự chủ và ý chí hòa bình của dân tộc Việt Nam.
Hàng năm, tại nhiều địa phương, đặc biệt là tại Quảng Trị, nơi có cầu Hiền Lương – sông Bến Hải, đều tổ chức các hoạt động kỷ niệm, giáo dục truyền thống cho thế hệ trẻ về ý nghĩa của Hiệp định Genève và cuộc đấu tranh giành độc lập dân tộc.
Kết luận
Hiệp định Genève về đình chỉ chiến tranh ở Đông Dương được ký kết vào đêm ngày 20 và rạng sáng ngày 21 tháng 7 năm 1954 sau 75 ngày đàm phán căng thẳng. Cụ thể, Hiệp định đình chỉ chiến sự ở Việt Nam được ký vào lúc 24 giờ ngày 20/7/1954 (tức 0 giờ ngày 21/7/1954). Đây là lý do tại sao có sự khác biệt về ngày tháng trong các tài liệu lịch sử.
Hiệp định Genève là thành quả của cuộc kháng chiến trường kỳ của nhân dân Việt Nam, đặc biệt là chiến thắng Điện Biên Phủ, cũng như thành công của nền ngoại giao Việt Nam. Hiệp định đã buộc các nước lớn công nhận các quyền dân tộc cơ bản của Việt Nam, chấm dứt chế độ thực dân Pháp tại Đông Dương, và trở thành cơ sở pháp lý quốc tế quan trọng cho cuộc đấu tranh giải phóng và thống nhất đất nước sau này.
Hiệp định Genève 1954, cùng với Hiệp định Sơ bộ 6/3/1946 và Hiệp định Paris 1973, là ba văn kiện ngoại giao quan trọng nhất của Việt Nam trong hai cuộc kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ, đánh dấu những bước ngoặt quyết định trên con đường đấu tranh giành độc lập, thống nhất của dân tộc.
Như Lịch Sử – Văn Hóa đã phân tích, việc hiểu rõ về thời điểm ký kết và nội dung của Hiệp định Genève không chỉ có ý nghĩa về mặt kiến thức lịch sử mà còn giúp chúng ta hiểu sâu sắc hơn về giá trị của độc lập, tự do và hòa bình – những giá trị mà các thế hệ người Việt Nam đã không ngừng đấu tranh để gìn giữ.
Câu hỏi thường gặp
Tại sao Hiệp định Genève 1954 lại quan trọng đối với Việt Nam?
Hiệp định Genève 1954 có tầm quan trọng đặc biệt đối với Việt Nam vì nhiều lý do. Thứ nhất, hiệp định đã chính thức kết thúc chế độ thực dân Pháp kéo dài gần 100 năm tại Việt Nam. Thứ hai, đây là lần đầu tiên các quyền dân tộc cơ bản của Việt Nam như độc lập, chủ quyền, thống nhất và toàn vẹn lãnh thổ được ghi nhận trong một điều ước quốc tế. Thứ ba, hiệp định tạo điều kiện để miền Bắc Việt Nam hoàn toàn giải phóng, trở thành hậu phương vững chắc cho cuộc đấu tranh giải phóng miền Nam sau này. Cuối cùng, hiệp định đã trở thành cơ sở pháp lý quốc tế quan trọng cho cuộc đấu tranh thống nhất đất nước.
Vai trò của Phạm Văn Đồng trong Hội nghị Genève 1954 là gì?
Ông Phạm Văn Đồng là Trưởng đoàn đại biểu Việt Nam Dân chủ Cộng hòa tại Hội nghị Genève 1954. Với tư cách này, ông đã thể hiện tài năng ngoại giao xuất sắc, bảo vệ vững vàng lập trường của Việt Nam trong các phiên họp và đàm phán. Ông đã trực tiếp đàm phán với phái đoàn Pháp và các bên khác, kiên trì đấu tranh cho các quyền dân tộc cơ bản của Việt Nam. Sau khi hiệp định được ký kết, ông Phạm Văn Đồng cũng là người trao đổi công hàm với Thủ tướng Pháp Pierre Mendès-France về các vấn đề thực thi hiệp định. Sự đóng góp của ông đã góp phần quan trọng vào thành công của phái đoàn Việt Nam tại Hội nghị Genève.
Có thể tham quan những địa điểm nào liên quan đến Hiệp định Genève 1954 ngày nay?
Ngày nay, du khách có thể tham quan nhiều địa điểm liên quan đến Hiệp định Genève 1954. Tại Việt Nam, điểm đến quan trọng nhất là Cầu Hiền Lương – Sông Bến Hải ở tỉnh Quảng Trị, nơi đánh dấu giới tuyến quân sự tạm thời theo hiệp định. Khu di tích này bao gồm cầu Hiền Lương, Đôi bờ Hiền Lương, Cột cờ Thống nhất và Bảo tàng Vĩ tuyến 17. Ngoài ra, du khách cũng có thể đến Bảo tàng Lịch sử Quân sự Việt Nam ở Hà Nội và Khu Di tích Chiến thắng Điện Biên Phủ để tìm hiểu thêm về các sự kiện liên quan. Tại Thụy Sĩ, Cung điện các Quốc gia ở Genève, nơi diễn ra hội nghị, hiện là trụ sở của Liên Hợp Quốc và mở cửa cho khách tham quan.
Những văn kiện chính nào được ký kết trong Hiệp định Genève 1954?
Hiệp định Genève 1954 bao gồm nhiều văn kiện quan trọng. Thứ nhất là ba hiệp định đình chỉ chiến sự riêng biệt tại Việt Nam, Lào và Campuchia, quy định cụ thể về ngừng bắn, tập kết quân đội và các biện pháp quân sự khác. Thứ hai là Bản tuyên bố cuối cùng của hội nghị gồm 13 điểm, trong đó nhấn mạnh việc tôn trọng độc lập, chủ quyền, thống nhất và toàn vẹn lãnh thổ của ba nước Đông Dương. Ngoài ra còn có các tuyên bố riêng của Mỹ, Pháp và các bên tham gia khác, cũng như các công hàm trao đổi giữa Trưởng đoàn Việt Nam Dân chủ Cộng hòa Phạm Văn Đồng và Thủ tướng Pháp Pierre Mendès-France về các vấn đề thực thi hiệp định.
Hiệp định Genève 1954 đã ảnh hưởng như thế nào đến tiến trình thống nhất đất nước Việt Nam?
Hiệp định Genève đã tạo ra cả những tác động tích cực và những thách thức đối với tiến trình thống nhất đất nước Việt Nam. Về mặt tích cực, hiệp định khẳng định nguyên tắc thống nhất và toàn vẹn lãnh thổ của Việt Nam, quy định tổ chức tổng tuyển cử tự do vào tháng 7/1956 để thống nhất đất nước. Hiệp định cũng tạo điều kiện để miền Bắc được giải phóng, xây dựng hậu phương vững chắc cho cuộc đấu tranh giải phóng miền Nam sau này. Tuy nhiên, trên thực tế, cuộc tổng tuyển cử đã không được tổ chức do phía Mỹ và chính quyền Sài Gòn không thực hiện cam kết. Điều này dẫn đến việc đất nước tiếp tục bị chia cắt trong hơn 20 năm sau đó, cho đến khi thống nhất hoàn toàn vào năm 1975. Mặc dù vậy, các nguyên tắc về thống nhất và toàn vẹn lãnh thổ trong Hiệp định Genève đã trở thành cơ sở pháp lý quốc tế quan trọng cho cuộc đấu tranh thống nhất đất nước của nhân dân Việt Nam.
Để lại một bình luận