Đầu thế kỷ 20, nước Nga chìm trong khủng hoảng trầm trọng. Chế độ Nga hoàng độc tài của Nicholas II đã đẩy đất nước vào vòng xoáy của chiến tranh và đói nghèo. Trong bối cảnh đó, hai cuộc cách mạng vĩ đại đã nổ ra vào năm 1917, làm thay đổi hoàn toàn vận mệnh của nước Nga và tác động sâu sắc đến lịch sử thế giới. Đó là Cách mạng tháng Hai lật đổ chế độ Nga hoàng và thiết lập nền cộng hòa, tiếp theo là Cách mạng tháng Mười do giai cấp vô sản lãnh đạo, mở đường cho chủ nghĩa xã hội.

Bài viết này sẽ đi sâu phân tích, so sánh một cách toàn diện về nguyên nhân, diễn biến, kết quả cũng như ý nghĩa và tác động to lớn của hai cuộc cách mạng trên. Qua đó giúp chúng ta hiểu rõ hơn về bản chất, đặc điểm và sự khác biệt giữa Cách mạng tháng 2 và Cách mạng tháng 10, cũng như vai trò của Đảng Bôn-sê-vích và lãnh tụ Lê-nin vĩ đại trong tiến trình lịch sử.

Bối cảnh lịch sử của nước Nga trước các cuộc cách mạng

Trước khi bùng nổ các cuộc cách mạng, nước Nga đang trải qua một giai đoạn khủng hoảng trầm trọng. Dưới sự cai trị chuyên chế của Nga hoàng Nicholas II, đất nước lún sâu vào chiến tranh và tình trạng kinh tế kiệt quệ.

Nga hoàng đã đưa nước Nga tham gia vào Chiến tranh thế giới thứ nhất, gây ra những tổn thất nặng nề về người và của. Nền kinh tế vốn lạc hậu càng thêm suy sụp, công nghiệp và nông nghiệp đình đốn. Nạn đói lan rộng, đời sống nhân dân vô cùng cực khổ. Bên cạnh đó, chính quyền Nga hoàng còn sa đà vào tham nhũng, hưởng lạc, bị giáo sĩ Rasputin thao túng.

Mâu thuẫn giữa giai cấp thống trị phong kiến và quần chúng lao động ngày càng gay gắt. Phong trào đấu tranh của công nhân, nông dân và các tầng lớp xã hội chống lại chế độ chuyên chế Nga hoàng đã phát triển mạnh mẽ. Tình hình chính trị – xã hội của nước Nga đứng trước bước ngoặt lịch sử.

Cách mạng tháng Hai

Nguyên nhân bùng nổ

Cuộc Cách mạng tháng Hai nổ ra xuất phát từ những nguyên nhân sâu xa:

• Mâu thuẫn gay gắt giữa giai cấp thống trị và quần chúng lao động. Chế độ Nga hoàng chuyên chế đã bóc lột, áp bức nhân dân đến cùng cực.
• Tình trạng khủng hoảng kinh tế – xã hội trầm trọng do chiến tranh gây ra. Đời sống của công nhân, nông dân vô cùng khó khăn.
• Ảnh hưởng của các phong trào cách mạng trên thế giới, đặc biệt là tư tưởng chủ nghĩa Mác – Lê-nin được truyền bá mạnh mẽ vào Nga.
• Sự bất lực và mục ruỗng của chính quyền Nga hoàng. Nga hoàng Nicholas II bị coi là hôn quân, triều đình sa đà vào hưởng lạc.

Lực lượng tham gia

Lực lượng chính tham gia Cách mạng tháng Hai là giai cấp công nhân, nông dân, binh lính và tư sản. Trong đó, công nhân và binh lính giữ vai trò nòng cốt. Họ đã đứng lên đấu tranh mạnh mẽ, tổ chức các cuộc biểu tình, bãi công và nổi dậy vũ trang.

Giai cấp tư sản cũng tham gia vào cuộc cách mạng với mục đích lật đổ chế độ Nga hoàng, thiết lập nền cộng hòa tư sản. Tuy nhiên, họ luôn giữ lập trường cải lương, không triệt để và có nhiều dao động.

Diễn biến chính

Cách mạng tháng Hai bùng nổ với làn sóng biểu tình, bãi công của công nhân ở thủ đô Petrograd từ ngày 23/2 (8/3). Phong trào nhanh chóng lan rộng, thu hút sự tham gia của hàng triệu người.

Ngày 27/2 (12/3), cuộc tổng bãi công bùng nổ, binh lính nổi dậy, chĩa súng vào chính quyền. Quần chúng chiếm các cơ quan nhà nước, bắt giữ các bộ trưởng của chính phủ Nga hoàng. Nga hoàng Nicholas II bị ép thoái vị ngày 2/3 (15/3).

Các lực lượng cách mạng đã thành lập Xô viết đại biểu công nhân và binh lính Petrograd, đồng thời một Chính phủ lâm thời tư sản cũng được thiết lập. Nga hoàng bị lật đổ, nước Nga chuyển sang thể chế cộng hòa.

Kết quả và ý nghĩa

Cách mạng tháng Hai đã lật đổ chế độ quân chủ chuyên chế Nga hoàng tồn tại hàng trăm năm, mở ra kỷ nguyên mới. Nga trở thành nước cộng hòa, nhưng quyền lực vẫn nằm trong tay giai cấp tư sản thông qua Chính phủ lâm thời.

Tuy nhiên, cuộc cách mạng chưa đem lại ruộng đất cho nông dân, bánh mì và hòa bình cho nhân dân. Mâu thuẫn xã hội vẫn chưa được giải quyết triệt để. Nhưng nó đã tạo tiền đề cho cuộc Cách mạng tháng Mười sau đó.

Thắng lợi của Cách mạng tháng Hai chứng tỏ sức mạnh to lớn của quần chúng nhân dân, thể hiện khát vọng tự do, dân chủ và tiến bộ xã hội. Nó cổ vũ mạnh mẽ phong trào giải phóng dân tộc và đấu tranh giai cấp trên toàn thế giới.

Cách mạng tháng Mười

Nguyên nhân bùng nổ

Sau Cách mạng tháng Hai, tình hình nước Nga vẫn hết sức rối ren. Chính phủ lâm thời tư sản không đáp ứng được nguyện vọng của quần chúng về hòa bình, ruộng đất và cải thiện đời sống. Mâu thuẫn giữa các giai cấp trong xã hội ngày càng sâu sắc.

Đảng Bôn-sê-vích do Lê-nin đứng đầu đã tích cực vận động quần chúng đấu tranh cho các khẩu hiệu “Hòa bình, bánh mỳ, tự do”, “Tất cả chính quyền về tay Xô viết”. Phong trào cách mạng phát triển mạnh mẽ, với sự ủng hộ rộng rãi của công nhân, nông dân và binh lính.

Bên cạnh đó, tình hình kinh tế của nước Nga ngày càng khủng hoảng trầm trọng. Chiến tranh đẩy nền sản xuất vào tình trạng kiệt quệ, nạn đói và thất nghiệp gia tăng. Những điều kiện khách quan và chủ quan đã chín muồi cho một cuộc cách mạng triệt để hơn.

Lực lượng tham gia (vai trò của Đảng Bôn-sê-vích)

Lực lượng nòng cốt của Cách mạng tháng Mười là liên minh công nông do Đảng Bôn-sê-vích lãnh đạo. Dưới sự chỉ đạo của Lê-nin, Đảng Bôn-sê-vích đã tích cực tuyên truyền, giáo dục, tổ chức và lãnh đạo quần chúng đấu tranh.

Đảng đã xây dựng được lực lượng vũ trang cách mạng hùng hậu gồm Cận vệ Đỏ và các đơn vị vũ trang của công nhân, nông dân. Sự ủng hộ của đông đảo binh lính, thủy thủ cũng là nhân tố quyết định thắng lợi của cách mạng.

Ngoài ra, Đảng Bôn-sê-vích còn tranh thủ sự đồng tình của các đảng phái cách mạng khác như đảng Xã hội Cách mạng cánh tả. Liên minh chính trị rộng rãi đã tạo nên sức mạnh to lớn của lực lượng cách mạng.

Diễn biến chính

Dưới sự lãnh đạo của Lê-nin, Đảng Bôn-sê-vích và các Xô viết đã khởi xướng cuộc khởi nghĩa vũ trang giành chính quyền. Kế hoạch khởi nghĩa được chuẩn bị chu đáo và tiến hành một cách bí mật.

Tối 24/10 (6/11), Lê-nin đến Viện Smolny chỉ huy trực tiếp cuộc khởi nghĩa. Trong đêm, Cận vệ Đỏ và quân khởi nghĩa chiếm các cơ quan trọng yếu ở Petrograd như bưu điện, nhà ga, cầu, v.v.

Rạng sáng 25/10 (7/11), quân khởi nghĩa bao vây Cung điện Mùa Đông, bắt giữ các bộ trưởng Chính phủ lâm thời. Đến tối, Cung điện Mùa Đông thất thủ, Chính phủ lâm thời sụp đổ hoàn toàn. Cách mạng tháng Mười thắng lợi ở Petrograd.

Tiếp đó, lực lượng cách mạng tiến hành giành chính quyền ở Moskva và các địa phương khác. Đến đầu năm 1918, phần lớn lãnh thổ nước Nga đã về tay Chính quyền Xô viết do Đảng Bôn-sê-vích lãnh đạo.

Kết quả và ý nghĩa

Thắng lợi của Cách mạng tháng Mười đã đập tan bộ máy thống trị của giai cấp tư sản và địa chủ. Nhà nước Xô viết công nông ra đời, mở ra kỷ nguyên cách mạng xã hội chủ nghĩa đầu tiên trên thế giới.

Chính quyền Xô viết đã thực hiện những chính sách quan trọng như:

• Ký Sắc lệnh hòa bình, rút khỏi chiến tranh đế quốc
• Ban hành Sắc lệnh ruộng đất, tịch thu ruộng đất của địa chủ chia cho nông dân
• Quốc hữu hóa các ngân hàng, xí nghiệp lớn, giao thông vận tải, ngoại thương
• Thực hiện quyền dân tộc tự quyết, thành lập nhà nước liên bang
• Xây dựng nền kinh tế kế hoạch hóa tập trung

Cách mạng tháng Mười mở ra con đường giải phóng giai cấp công nhân và nhân dân lao động, xây dựng xã hội mới không có áp bức bóc lột. Nó chứng minh sức mạnh và tính ưu việt của chủ nghĩa Mác – Lê-nin, cổ vũ phong trào cách mạng và phong trào giải phóng dân tộc trên toàn thế giới.

Thắng lợi của Cách mạng tháng Mười có ý nghĩa như một ngọn hải đăng soi đường cho giai cấp vô sản và các dân tộc bị áp bức đứng lên đấu tranh giành độc lập, tự do và tiến lên chủ nghĩa xã hội. Nó mở đầu thời đại quá độ từ chủ nghĩa tư bản lên chủ nghĩa xã hội trên phạm vi toàn thế giới.

So sánh hai cuộc cách mạng

Điểm giống nhau

• Cả hai cuộc cách mạng đều xuất phát từ sự khủng hoảng sâu sắc của xã hội Nga, bắt nguồn từ những mâu thuẫn không thể điều hòa của các giai cấp và tầng lớp.
• Động lực chính của cả hai cuộc cách mạng là quần chúng nhân dân, trước hết là giai cấp công nhân và nông dân. Họ là lực lượng nòng cốt, quyết định thắng lợi của cách mạng.
• Cả hai cuộc cách mạng đều nhằm lật đổ chế độ thống trị của giai cấp phong kiến và tư sản, thiết lập một chế độ mới tiến bộ hơn.
• Lê-nin và Đảng Bôn-sê-vích đóng vai trò quan trọng trong cả hai cuộc cách mạng, đặc biệt là trong Cách mạng tháng Mười.

Điểm khác nhau

• Mục tiêu của Cách mạng tháng Hai là lật đổ chế độ Nga hoàng, thiết lập nền cộng hòa tư sản. Trong khi đó, Cách mạng tháng Mười nhằm xây dựng chính quyền Xô viết của công nhân và nông dân, tiến lên chủ nghĩa xã hội.
• Giai cấp lãnh đạo của Cách mạng tháng Hai chủ yếu là tư sản và tiểu tư sản. Còn Cách mạng tháng Mười do giai cấp vô sản lãnh đạo thông qua Đảng Bôn-sê-vích.
• Hình thức đấu tranh của Cách mạng tháng Hai chủ yếu là đấu tranh chính trị, biểu tình, bãi công. Cách mạng tháng Mười sử dụng bạo lực cách mạng, tiến hành khởi nghĩa vũ trang giành chính quyền.
• Kết quả của Cách mạng tháng Hai là lật đổ chế độ Nga hoàng nhưng quyền lực rơi vào tay tư sản. Cách mạng tháng Mười dẫn đến sự ra đời của nhà nước Xô viết công nông, mở đường cho chủ nghĩa xã hội.

Nguyên nhân dẫn đến những khác biệt

Sự khác biệt giữa hai cuộc cách mạng xuất phát từ những nguyên nhân chủ quan và khách quan:

• Trình độ giác ngộ và tổ chức của giai cấp công nhân trong Cách mạng tháng Mười cao hơn nhiều so với Cách mạng tháng Hai.
• Đảng Bôn-sê-vích đã trưởng thành, có đường lối đúng đắn và năng lực lãnh đạo cách mạng trong Cách mạng tháng Mười.
• Tình hình khủng hoảng toàn diện của nước Nga sau Cách mạng tháng Hai đòi hỏi một cuộc cách mạng triệt để hơn để giải quyết các vấn đề cơ bản.
• Kinh nghiệm thất bại của Cách mạng tháng Hai cho thấy không thể dừng lại ở nền cộng hòa tư sản mà phải tiến lên chủ nghĩa xã hội.

Kết luận

Cách mạng tháng Hai và Cách mạng tháng Mười là hai mốc son chói lọi trong lịch sử cách mạng Nga đầu thế kỷ 20. Cả hai cuộc cách mạng đều thể hiện sức mạnh to lớn và ý chí sắt đá của nhân dân Nga trong cuộc đấu tranh chống chế độ chuyên chế, giành tự do, dân chủ và quyền sống.

Mặc dù có những điểm tương đồng nhất định, nhưng giữa hai cuộc cách mạng vẫn có sự khác biệt rõ rệt về tính chất, mục tiêu, lực lượng lãnh đạo và kết quả. Cách mạng tháng Mười với tầm vóc vĩ đại hơn đã đưa nước Nga bước vào kỷ nguyên mới – kỷ nguyên của chủ nghĩa xã hội và chủ nghĩa cộng sản.

Thắng lợi của Cách mạng tháng Mười đã mở ra một trang sử mới cho nhân dân Nga và nhân loại tiến bộ. Nó cổ vũ mạnh mẽ phong trào cách mạng thế giới, thúc đẩy quá trình đấu tranh giải phóng dân tộc ở các nước thuộc địa và phụ thuộc.

Ngày nay, khi nhìn lại lịch sử, chúng ta càng thấy rõ ý nghĩa to lớn và giá trị trường tồn của Cách mạng tháng Mười Nga. Nó mãi là ngọn cờ đỏ thắm, là nguồn cổ vũ và niềm tin cho công cuộc đấu tranh vì hòa bình, độc lập dân tộc, dân chủ và tiến bộ xã hội của nhân dân lao động trên toàn thế giới.

Lịch Sử - Văn Hóa

Kho tàng Lịch sử và Văn hóa: Khám phá di sản văn hóa và sự phát triển lịch sử.