Khởi Nghĩa Phùng Hưng: Cuộc Đấu Tranh Giành Quyền Tự Chủ Thế Kỷ VIII

Tổng Quan

Khởi nghĩa Phùng Hưng nổ ra trong bối cảnh nhà Đường đang suy yếu sau thời kỳ loạn An – Sử (755-763). Lợi dụng tình hình này, vào khoảng năm 776, Phùng Hưng và em trai là Phùng Hải đã nổi dậy ở Đường Lâm (nay thuộc thị xã Sơn Tây, Hà Nội), nhanh chóng giành quyền làm chủ vùng đất này và các khu vực xung quanh. Sau đó, nghĩa quân tiến xuống bao vây và chiếm được thành Tống Bình (Hà Nội ngày nay).

Sau khi giành chiến thắng, Phùng Hưng đã tổ chức việc cai trị, thiết lập chính quyền tự chủ và duy trì đến khoảng năm 791. Khi Phùng Hưng qua đời, con trai ông là Phùng An lên nối nghiệp. Tuy nhiên, nhà Đường đã đem quân sang đàn áp, buộc Phùng An phải đầu hàng, kết thúc giai đoạn độc lập ngắn ngủi nhưng đầy ý nghĩa trong lịch sử Việt Nam.

Bối Cảnh Lịch Sử và Nhân Vật Chính

Hoàn cảnh dẫn đến cuộc khởi nghĩa

Bối cảnh chính trị-xã hội và ảnh hưởng ngoại bang

Từ giữa thế kỷ VIII, sau thời kỳ phát triển phồn thịnh dưới đời vua Đường Huyền Tông (niên hiệu Khai Nguyên và Thiên Bảo, 712-756), nhà Đường bắt đầu lâm vào khủng hoảng nghiêm trọng. Cuộc chiến tranh An – Sử kéo dài 8 năm (755-763) đã làm suy yếu nghiêm trọng sức mạnh quân sự và chính trị của triều đình nhà Đường, tạo điều kiện cho các thế lực địa phương nổi lên cát cứ.

Đối với Giao Châu (tên gọi của Việt Nam thời bấy giờ), từ năm 679, nhà Đường đã đổi tên thành An Nam đô hộ phủ – một trong những phủ lớn thuộc loại thượng phủ, có nhiều quyền hạn và được chia thành 12 châu với 59 huyện. Người đứng đầu là quan đô hộ hoặc kinh lược sứ trực thuộc chính quyền trung ương nhà Đường.

Dưới chế độ cai trị của Cao Chính Bình – đô hộ An Nam lúc bấy giờ, người dân phải chịu nhiều loại thuế hà khắc và bị bóc lột nặng nề. Sách sử ghi lại rằng tên đô hộ này đã “tự ý thu thuế má rất nặng”, khiến cho mâu thuẫn xã hội ngày càng gay gắt, làm bùng nổ các cuộc nổi dậy của nhân dân chống lại chính quyền đô hộ ở nhiều nơi.

Những phong trào đầu tiên đặt nền móng

Trước khi khởi nghĩa Phùng Hưng nổ ra, đã có nhiều cuộc nổi dậy lẻ tẻ của nhân dân chống lại chính quyền đô hộ nhà Đường. Đặc biệt là tình trạng quân lính ở phủ thành Tống Bình cũng tỏ thái độ chống đối, tạo điều kiện thuận lợi cho việc phát động cuộc khởi nghĩa của Phùng Hưng.

Xem thêm: Quang Trung đại phá quân Thanh vào năm nào? Chiến thắng lịch sử huy hoàng

Ngoài ra, theo một số tài liệu, Phùng Hạp Khanh – cha của Phùng Hưng – đã từng tham gia cuộc khởi nghĩa của Mai Thúc Loan vào năm 722. Điều này cho thấy truyền thống đấu tranh chống ách đô hộ đã được nuôi dưỡng trong dòng họ Phùng từ nhiều đời, tạo tiền đề quan trọng cho việc nổ ra cuộc khởi nghĩa Phùng Hưng sau này.

Phùng Hưng và sự chuẩn bị chiến lược

Tiểu sử, xuất thân của Phùng Hưng

Phùng Hưng tự là Công Phấn, là con trưởng của Phùng Hạp Khanh và mẫu sinh họ Sử. Ông sinh ra và lớn lên tại làng Đường Lâm (nay thuộc xã Đường Lâm, thị xã Sơn Tây, Hà Nội), trong một gia đình dòng dõi quan lang, đời đời làm hào trưởng tại địa phương.

Theo truyền thuyết, Phùng Hưng có sức khỏe phi thường, “vật ngã trâu, tay không đánh chết hổ” nên được nhân dân và các tù trưởng láng giềng khâm phục; quan quân đô hộ nhà Đường phải kính nể. Ông được mô tả là người “văn võ song toàn”, không chỉ có tài năng võ nghệ mà còn có tầm nhìn chính trị sâu rộng.

Nhờ uy tín và ảnh hưởng lớn đối với nhân dân quanh vùng, Phùng Hưng đã nhanh chóng tập hợp được lực lượng mạnh mẽ khi phát động khởi nghĩa.

Đồng minh quan trọng và tư tưởng được ghi nhận

Đồng minh quan trọng nhất của Phùng Hưng trong cuộc khởi nghĩa là em trai ông – Phùng Hải. Khi phát động khởi nghĩa, Phùng Hưng đổi tên là Cự Lão, xưng là Đô Quân; Phùng Hải đổi tên là Cự Lực, xưng là Đô Bảo; còn người em út là Phùng Dĩnh xưng là Đô Tổng.

Ngoài ra, một nhân vật quan trọng khác là Đỗ Anh Hàn – thủ lĩnh tù trưởng người Lạo, người đã góp công lớn trong việc giúp Phùng Hưng xây dựng chiến lược và tiến đánh thành Tống Bình.

Tư tưởng chủ đạo của cuộc khởi nghĩa Phùng Hưng là chống lại ách thống trị trực tiếp của đô hộ phủ Tống Bình, giành lại quyền độc lập quốc gia dân tộc, “nối lại nghiệp xưa của Hùng Vương”. Điều này thể hiện rõ ý thức dân tộc sâu sắc và khát vọng tự do, độc lập của người Việt Nam.

Các Sự Kiện Chính và Điểm Ngoặt

Các trận đánh lớn và diễn biến cuộc khởi nghĩa

Ngày, địa điểm, người tham gia, kết quả

Khoảng năm 776 (thời kỳ niên hiệu Đại Lịch 766-779 của nhà Đường), Phùng Hưng cùng em trai là Phùng Hải đã họp quân khởi nghĩa ở Đường Lâm. Cuộc khởi nghĩa nhận được sự hưởng ứng nhiệt tình của nhân dân các vùng xung quanh. Nghĩa quân nhanh chóng làm chủ vùng Đường Lâm và mở rộng phạm vi kiểm soát ra các khu vực lân cận.

Trong ba năm đầu tiên, nghĩa quân do Phùng Hải và Bồ Phá Cần chỉ huy đã tiêu diệt toàn bộ các đồn trạm của quân đội nhà Đường dọc theo lưu vực sông Hát Giang (sông Đáy). Lực lượng tinh nhuệ nhất của Cao Chính Bình bị tiêu diệt.

Sau khi củng cố lực lượng và làm chủ vùng Đường Lâm, Phùng Hưng kéo quân về bao vây phủ thành Tống Bình. Viên đô hộ Cao Chính Bình nhiều lần đem quân ra đánh nhưng đều thất bại thảm hại. Lo lắng và căng thẳng quá độ, Cao Chính Bình đã phát bệnh qua đời.

Sau cái chết của Cao Chính Bình, quân lính nhà Đường hoang mang, đã mở cửa thành đầu hàng. Phùng Hưng chiếm được thành Tống Bình, thiết lập chính quyền tự chủ.

Quyết định chiến lược và xây dựng chính quyền tự chủ

Sau khi chiếm được thành Tống Bình, Phùng Hưng đã tổ chức lại bộ máy cai trị, xây dựng chính quyền tự chủ. Ông phong Phùng Hải làm Thái Úy, giữ vai trò quan trọng trong triều đình, đồng thời phân công các tướng lĩnh quản lý các vùng đất khác nhau.

Dưới sự cai trị của Phùng Hưng, nhân dân được giảm nhẹ thuế má, đời sống được cải thiện đáng kể. Ông chủ trương xây dựng chính quyền thân dân, lấy tình thương con người làm gốc. Chính vì vậy, sau khi ông qua đời, nhân dân đã tôn vinh ông là “Bố Cái Đại Vương” – một danh hiệu biểu tượng thể hiện tinh thần thân dân và tình cảm gắn bó sâu sắc giữa ông với nhân dân.

Kết thúc cuộc khởi nghĩa

Sự ra đi của Phùng Hưng và vai trò của Phùng An

Phùng Hưng cai trị được khoảng 7 năm thì qua đời (khoảng năm 782-783). Sự ra đi của ông đã dẫn đến tình trạng tranh chấp quyền lực trong chính quyền họ Phùng. Một bộ phận muốn đưa Phùng Hải lên thay, nhưng phe khác do quan đầu mục là Bồ Phá Cần đứng đầu muốn lập Phùng An (con Phùng Hưng) lên nối nghiệp và đem quân chống lại Phùng Hải.

Cuối cùng, Phùng An đã lên kế vị cha, nhưng không có tài năng và uy tín như Phùng Hưng. Sự chia rẽ nội bộ đã làm suy yếu nghiêm trọng sức mạnh của chính quyền tự chủ, tạo cơ hội cho nhà Đường can thiệp.

Xem thêm: Ai Là Người Sáng Lập Ra Triều Đại Nhà Hồ? Tìm Hiểu Về Hồ Quý Ly Và Triều Đại Ngắn Ngủi Trong Lịch Sử Việt Nam

Cuộc đàn áp của nhà Đường và hậu quả

Tận dụng cơ hội mâu thuẫn nội bộ trong chính quyền họ Phùng, vua nhà Đường đã phong Triệu Xương làm Tiết độ sứ đem quân sang đàn áp. Triệu Xương là viên tướng có nhiều mưu kế và kinh nghiệm. Một mặt, ông ta tổ chức một đạo quân lớn gọi là “Nhu viễn quân” để gây sức ép quân sự, mặt khác cho sứ giả mang đồ lễ, của cải sang phủ thành Tống Bình để mua chuộc, dụ dỗ Phùng An.

Khoảng cuối năm 791, Triệu Xương bắt đầu xuất quân tiến đánh An Nam. Trước thế giặc mạnh hơn gấp nhiều lần, quân của Phùng An không chống đỡ nổi, sa sút tinh thần và bị tan vỡ nhanh chóng. Phùng An bị bắt, đánh dấu sự kết thúc của cuộc khởi nghĩa Phùng Hưng sau gần 9 năm tồn tại.

Ý Nghĩa Lịch Sử và Di Sản

Tác động chính trị và văn hóa

Bài học rút ra và sự liên quan đến ngày nay

Cuộc khởi nghĩa Phùng Hưng để lại nhiều bài học quý giá. Thứ nhất, đó là bài học về sức mạnh đoàn kết dân tộc – yếu tố then chốt giúp cuộc khởi nghĩa giành được thắng lợi ban đầu. Thứ hai, đó là tầm quan trọng của việc xây dựng chính quyền thân dân, lấy lợi ích của nhân dân làm gốc.

Tuy nhiên, thất bại cuối cùng của cuộc khởi nghĩa cũng cho thấy sự nguy hiểm của mâu thuẫn nội bộ và sự thiếu vắng người lãnh đạo tài năng. Đây là những bài học vẫn còn nguyên giá trị trong thời đại ngày nay khi xây dựng và bảo vệ đất nước.

Ảnh hưởng lâu dài đến bản sắc dân tộc

Cuộc khởi nghĩa Phùng Hưng đã góp phần củng cố ý thức dân tộc và khát vọng độc lập tự do của người Việt Nam. Mặc dù thất bại, nhưng tinh thần đấu tranh không khuất phục trước kẻ thù và ý chí giành lại quyền tự chủ đã trở thành nguồn cảm hứng cho nhiều thế hệ sau này.

Đặc biệt, danh hiệu “Bố Cái Đại Vương” mà nhân dân dành cho Phùng Hưng đã trở thành biểu tượng của mối quan hệ gắn bó máu thịt giữa người lãnh đạo với nhân dân, giữa nhà nước với người dân – một giá trị cốt lõi trong truyền thống chính trị của Việt Nam.

Di Tích, Lễ Hội, và Bảo Tồn

Di tích quốc gia và địa điểm quan tâm

Hiện nay, có nhiều di tích liên quan đến Phùng Hưng được bảo tồn trên cả nước, tiêu biểu là:

Đình làng Cam Lâm (xã Đường Lâm, thị xã Sơn Tây, Hà Nội): Đây là nơi thờ chính Phùng Hưng, đã được công nhận là Di tích lịch sử-văn hóa cấp Quốc gia.
Lăng Phùng Hưng (Số 02 Kim Mã, Phường Giảng Võ, Quận Đống Đa, Hà Nội): Lăng mộ cổ của Phùng Hưng, còn được gọi là lăng Bố Cái Đại Vương, nằm trong khuôn viên của nhà máy Chế tạo Thiết bị Lạnh Hà Nội, trước đây là một khu vực trồng sen rộng lớn của kinh thành Thăng Long xưa.
Đình Quảng Bá (phường Quảng An, quận Tây Hồ, Hà Nội): Một trong những di tích thờ Phùng Hưng ở Hà Nội, nơi ông từng trú quân trong cuộc tiến đánh thành Tống Bình.

Lễ hội và hoạt động kỷ niệm

Hàng năm, vào ngày mùng 8 tháng Giêng âm lịch, tại làng cổ Đường Lâm, người dân tổ chức lễ giỗ Bố Cái Đại Vương Phùng Hưng – một sự kiện văn hóa quan trọng thu hút đông đảo người dân và du khách tham dự.

Năm 2018, người dân đã tổ chức Lễ kỷ niệm 1220 năm Ngày giỗ Bố Cái Đại Vương Phùng Hưng tại Làng cổ Đường Lâm, thị xã Sơn Tây, Hà Nội. Đây cũng là ngày Hội làng của bà con thôn Đoài Giáp thuộc xã Đường Lâm – nơi có đình làng là Di tích lịch sử-văn hóa cấp Quốc gia thờ Phùng Hưng.

Giá trị giáo dục và bảo tồn di sản

Các di tích và lễ hội liên quan đến Phùng Hưng có giá trị giáo dục to lớn, giúp các thế hệ trẻ hiểu biết thêm về lịch sử đấu tranh chống ngoại xâm của dân tộc, đồng thời nuôi dưỡng lòng yêu nước, tự hào dân tộc.

Đặc biệt, tại các di tích thờ Phùng Hưng, du khách còn có thể chiêm ngưỡng những giá trị nghệ thuật kiến trúc và điêu khắc độc đáo, như đền Phùng Hưng với nhiều chi tiết chạm khắc tinh xảo về “tứ linh” (long, ly, quy, phượng), “tứ quý” (tùng, cúc, trúc, mai) trên các hạng mục kiến trúc.

Việc bảo tồn và phát huy các di sản liên quan đến Phùng Hưng không chỉ có ý nghĩa về lịch sử, văn hóa mà còn góp phần phát triển du lịch, tạo sinh kế cho người dân địa phương.

Kết Luận

Khởi nghĩa Phùng Hưng là một sự kiện lịch sử quan trọng trong tiến trình đấu tranh giành độc lập của dân tộc Việt Nam thời kỳ Bắc thuộc. Mặc dù thất bại sau gần 9 năm tồn tại, nhưng cuộc khởi nghĩa đã để lại những giá trị lịch sử to lớn, góp phần củng cố ý thức dân tộc, nuôi dưỡng tinh thần đấu tranh cho các thế hệ sau, cổ vũ trực tiếp cho các phong trào đấu tranh giành độc lập dân tộc sau này.

Xem thêm: Bắc thuộc lần thứ 1: Thời Kỳ Đầu Tiên Việt Nam Dưới Ách Đô Hộ Phương Bắc

Hình ảnh Phùng Hưng – người anh hùng dân tộc được nhân dân tôn vinh là “Bố Cái Đại Vương” – mãi mãi là biểu tượng sáng ngời của tinh thần yêu nước, ý chí tự cường và khát vọng tự do, độc lập của dân tộc Việt Nam.

Câu Hỏi Thường Gặp

Tại sao cuộc khởi nghĩa Phùng Hưng có tầm ảnh hưởng lớn?

Khởi nghĩa Phùng Hưng có tầm ảnh hưởng lớn vì nhiều lý do. Thứ nhất, đây là một trong những cuộc khởi nghĩa tiêu biểu trong thời kỳ Bắc thuộc, thể hiện tinh thần đấu tranh bất khuất của nhân dân Việt Nam chống lại ách đô hộ ngoại bang. Thứ hai, cuộc khởi nghĩa đã duy trì được nền độc lập tự chủ trong khoảng 9 năm, một thành tựu đáng kể trong bối cảnh nhà Đường đang ở thời kỳ cường thịnh. Thứ ba, hình ảnh Phùng Hưng được nhân dân tôn vinh là “Bố Cái Đại Vương” đã trở thành biểu tượng của mối quan hệ gắn bó máu thịt giữa người lãnh đạo với nhân dân, giữa nhà nước với người dân – một giá trị cốt lõi trong truyền thống chính trị của Việt Nam. Cuối cùng, cuộc khởi nghĩa Phùng Hưng đã góp phần đánh thức ý thức dân tộc, cổ vũ tinh thần đấu tranh giành độc lập hoàn toàn của người Việt đầu thế kỷ X.

Vai trò của Phùng Hải trong cuộc khởi nghĩa là gì?

Phùng Hải là em trai của Phùng Hưng và là đồng minh quan trọng nhất của ông trong cuộc khởi nghĩa. Khi phát động khởi nghĩa, Phùng Hải đổi tên là Cự Lực, xưng là Đô Bảo, đóng vai trò quan trọng trong việc tổ chức và chỉ huy nghĩa quân.

Trong ba năm đầu tiên của cuộc khởi nghĩa, Phùng Hải cùng với Bồ Phá Cần đã chỉ huy nghĩa quân tiêu diệt toàn bộ các đồn trạm của quân đội nhà Đường dọc theo lưu vực sông Hát Giang (sông Đáy), đánh bại lực lượng tinh nhuệ nhất của Cao Chính Bình.

Sau khi chiếm được thành Tống Bình, Phùng Hưng đã phong Phùng Hải làm Thái Úy, giữ vai trò quan trọng trong triều đình. Tuy nhiên, sau khi Phùng Hưng qua đời, đã xảy ra tranh chấp quyền lực giữa Phùng Hải và Phùng An (con của Phùng Hưng), góp phần làm suy yếu chính quyền tự chủ và tạo cơ hội cho nhà Đường can thiệp.

Tôi có thể thăm những di tích liên quan đến Phùng Hưng ở đâu hiện nay?

Hiện nay, có nhiều di tích liên quan đến Phùng Hưng mà bạn có thể thăm viếng:

Đình làng Cam Lâm (xã Đường Lâm, thị xã Sơn Tây, Hà Nội): Đây là nơi thờ chính Phùng Hưng, đã được công nhận là Di tích lịch sử-văn hóa cấp Quốc gia. Nơi đây tổ chức lễ giỗ Bố Cái Đại Vương hàng năm vào ngày mồng 8 tháng Giêng âm lịch.
Lăng Phùng Hưng (Số 02 Kim Mã, Phường Giảng Võ, Quận Đống Đa, Hà Nội): Lăng mộ cổ của Phùng Hưng, còn được gọi là lăng Bố Cái Đại Vương, nằm trong khuôn viên của nhà máy Chế tạo Thiết bị Lạnh Hà Nội.
Đình Quảng Bá (phường Quảng An, quận Tây Hồ, Hà Nội): Một trong những di tích thờ Phùng Hưng ở Hà Nội, nơi ông từng trú quân trong cuộc tiến đánh thành Tống Bình.
Làng cổ Đường Lâm: Ngoài đình làng, bạn còn có thể tham quan làng cổ Đường Lâm – quê hương của Phùng Hưng, với những ngôi nhà cổ truyền thống và cảnh quan đẹp.

Thời gian tốt nhất để thăm các di tích này là vào dịp đầu năm âm lịch, khi các lễ hội truyền thống được tổ chức.

Có những hiện vật lịch sử nào về Phùng Hưng được bảo tồn?

Tại các đền thờ Phùng Hưng, đặc biệt là tại đình làng Cam Lâm (Đường Lâm) và đình Quảng Bá, còn lưu giữ nhiều hiện vật có giá trị về lịch sử và nghệ thuật liên quan đến ông, như:

Tượng thờ Phùng Hưng: Thường được đặt trang trọng trong hậu cung của các đền thờ.
Bia đá: Ghi lại thân thế, sự nghiệp của Phùng Hưng và lịch sử xây dựng, trùng tu đền thờ.
Đồ thờ tự: Bao gồm long ngai, bài vị, câu đối… có giá trị lịch sử, văn hóa và nghệ thuật cao.
Mộc bản: Chứa các văn bản sắc phong, ghi chép về công lao của Phùng Hưng.
Chạm khắc nghệ thuật: Đặc biệt tại các đền thờ Phùng Hưng, có nhiều chi tiết chạm khắc tinh xảo về “tứ linh” (long, ly, quy, phượng), “tứ quý” (tùng, cúc, trúc, mai) trên các hạng mục kiến trúc, thể hiện tài nghệ điêu khắc truyền thống của người Việt Nam.

Ngoài ra, các tài liệu lịch sử như “Việt điện u linh” của Lý Tế Xuyên cũng có ghi chép về cuộc khởi nghĩa Phùng Hưng, là nguồn tư liệu quý giá để tìm hiểu về sự kiện lịch sử này.

Cuộc khởi nghĩa Phùng Hưng ảnh hưởng thế nào đến Việt Nam hiện đại?

Khởi nghĩa Phùng Hưng có ảnh hưởng sâu sắc đến Việt Nam hiện đại ở nhiều phương diện:

Về tinh thần dân tộc: Cuộc khởi nghĩa đã góp phần củng cố ý thức dân tộc và tinh thần đấu tranh vì độc lập, tự do của người Việt Nam – những giá trị vẫn được đề cao trong xã hội Việt Nam đương đại.
Về giá trị chính trị: Danh hiệu “Bố Cái Đại Vương” mà nhân dân dành cho Phùng Hưng thể hiện mối quan hệ gắn bó máu thịt giữa người lãnh đạo với nhân dân – một giá trị cốt lõi trong truyền thống chính trị của Việt Nam, vẫn còn nguyên ý nghĩa trong việc xây dựng nhà nước của dân, do dân và vì dân hiện nay.
Về mặt văn hóa – du lịch: Các di tích và lễ hội liên quan đến Phùng Hưng đã trở thành điểm đến văn hóa – lịch sử quan trọng, góp phần phát triển ngành du lịch và bảo tồn, phát huy các giá trị văn hóa truyền thống.
Về giáo dục: Câu chuyện về Phùng Hưng và cuộc khởi nghĩa của ông được đưa vào chương trình giáo dục phổ thông, góp phần giáo dục truyền thống yêu nước và tinh thần đấu tranh bất khuất cho thế hệ trẻ.
Về mối quan hệ quốc tế: Bài học về tầm quan trọng của đoàn kết nội bộ và cảnh giác trước mưu đồ chia rẽ của kẻ thù từ cuộc khởi nghĩa Phùng Hưng vẫn có giá trị trong việc định hình chính sách đối ngoại của Việt Nam hiện đại, đặc biệt là trong quan hệ với các cường quốc.

Nhấn ESC để đóng