Đầu thế kỷ 20, cả Việt Nam và Nga đều chìm trong khủng hoảng sâu sắc. Chế độ thực dân, phong kiến và tư sản thống trị đã đẩy nhân dân hai nước vào cảnh đói nghèo, áp bức. Trong bối cảnh đó, Cách mạng Tháng Mười Nga và Cách mạng tháng Tám Việt Nam đã nổ ra như những ngọn hải đăng soi đường, mở ra kỷ nguyên mới cho hai dân tộc và cả nhân loại tiến bộ.

Bài viết này sẽ đi sâu phân tích, so sánh một cách toàn diện về nguyên nhân bùng nổ, diễn biến, kết quả cũng như điểm giống và khác nhau của hai cuộc cách mạng trên. Qua đó giúp chúng ta hiểu rõ hơn về ý nghĩa lịch sử, tầm vóc thời đại và mối liên hệ mật thiết giữa Cách mạng tháng Mười với tiến trình cách mạng Việt Nam.

Bối cảnh lịch sử của Việt Nam và Nga trước các cuộc cách mạng

Trước khi bùng nổ các cuộc cách mạng, cả Việt Nam và Nga đều đang trải qua một giai đoạn khủng hoảng trầm trọng.

Ở Việt Nam, chế độ thực dân Pháp thống trị đã bóc lột, áp bức nhân dân ta hết sức tàn bạo. Nền kinh tế nông nghiệp lạc hậu, công nghiệp chưa phát triển. Đời sống của nông dân, công nhân vô cùng khổ cực. Phong trào yêu nước chống Pháp của nhân dân ta diễn ra liên tục nhưng đều thất bại.

Còn ở Nga, dưới sự cai trị của chế độ Nga hoàng chuyên chế, đất nước lâm vào tình trạng khủng hoảng nghiêm trọng. Nga hoàng đã đưa nước Nga tham gia chiến tranh đế quốc, gây tổn thất nặng nề. Nền kinh tế kiệt quệ, nạn đói lan rộng. Mâu thuẫn giữa giai cấp thống trị và nhân dân lao động ngày càng gay gắt.

Như vậy, cả Việt Nam và Nga đều đứng trước một bước ngoặt lịch sử, đòi hỏi phải có những chuyển biến cách mạng triệt để để thoát khỏi tình trạng khủng hoảng, đem lại độc lập, tự do cho dân tộc.

Cách mạng tháng Mười Nga

Nguyên nhân bùng nổ

Cuộc Cách mạng tháng Mười Nga nổ ra xuất phát từ những nguyên nhân sâu xa:

• Mâu thuẫn gay gắt giữa giai cấp vô sản và tư sản, giữa nông dân và địa chủ phong kiến. Chế độ Nga hoàng đã bóc lột, áp bức nhân dân đến cùng cực.
• Tình trạng khủng hoảng kinh tế – xã hội trầm trọng do chiến tranh đế quốc gây ra. Đời sống của công nhân, nông dân vô cùng khó khăn.
• Ảnh hưởng của các phong trào cách mạng trên thế giới, đặc biệt là tư tưởng chủ nghĩa Mác – Lê-nin được truyền bá mạnh mẽ vào Nga.
• Sự lãnh đạo của Đảng Bôn-sê-vích do Lê-nin đứng đầu, đã đề ra đường lối cách mạng đúng đắn, tập hợp lực lượng cách mạng.

Lực lượng tham gia (vai trò của Đảng Bôn-sê-vích)

Lực lượng chủ yếu tham gia Cách mạng Tháng Mười là giai cấp công nhân và nông dân nghèo, do Đảng Bôn-sê-vích lãnh đạo. Đảng đã tích cực tuyên truyền, giáo dục, tổ chức quần chúng, xây dựng lực lượng vũ trang cách mạng hùng hậu.

Đảng Bôn-sê-vích cũng tranh thủ sự ủng hộ của binh lính, thủy thủ và liên minh với các đảng phái cách mạng khác. Sự lãnh đạo đúng đắn và vai trò nòng cốt của Đảng là nhân tố quyết định thắng lợi của cách mạng.

Diễn biến chính

Dưới sự lãnh đạo của Lê-nin và Đảng Bôn-sê-vích, cuộc khởi nghĩa vũ trang giành chính quyền đã nổ ra vào đêm 24 rạng sáng 25/10/1917. Chỉ trong một thời gian ngắn, các cơ quan trọng yếu của chính quyền đã bị chiếm giữ.

Đến tối 25/10, Cung điện Mùa Đông – trung tâm quyền lực của Chính phủ lâm thời, thất thủ. Chính phủ lâm thời bị lật đổ hoàn toàn. Cách mạng Tháng Mười thắng lợi ở Petrograd và nhanh chóng lan rộng ra cả nước.

Kết quả và ý nghĩa

Thắng lợi của Cách mạng Tháng Mười đã lật đổ chính quyền tư sản, thiết lập nên nhà nước Xô viết của công nhân và nông dân – nhà nước công nông đầu tiên trên thế giới. Nga Xô viết trở thành lá cờ đầu của phong trào cách mạng thế giới.

Cách mạng Tháng Mười mở ra thời đại mới – thời đại quá độ từ chủ nghĩa tư bản lên chủ nghĩa xã hội trên phạm vi toàn thế giới. Nó chứng minh sức mạnh và tính tất yếu của chủ nghĩa Mác – Lê-nin, cổ vũ mạnh mẽ cuộc đấu tranh giải phóng của giai cấp vô sản và các dân tộc bị áp bức trên toàn thế giới.

Cách mạng tháng Tám Việt Nam

Nguyên nhân bùng nổ

Cuộc Cách mạng tháng Tám ở Việt Nam nổ ra trong bối cảnh:

• Chế độ thực dân phong kiến ở Việt Nam đang lâm vào khủng hoảng nghiêm trọng, mâu thuẫn xã hội gay gắt. Phong trào đấu tranh giải phóng dân tộc phát triển mạnh mẽ.
• Chiến tranh thế giới thứ hai bùng nổ, phát xít Nhật đánh bại Pháp, độc chiếm Đông Dương. Mâu thuẫn giữa các đế quốc làm suy yếu chúng.
• Ảnh hưởng to lớn của Cách mạng Tháng Mười Nga và phong trào cách mạng thế giới. Chủ nghĩa Mác – Lê-nin được truyền bá vào Việt Nam.
• Sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam do Hồ Chí Minh sáng lập và rèn luyện, đã xác định đường lối cách mạng đúng đắn, chuẩn bị lực lượng, chớp thời cơ tổng khởi nghĩa.

Lực lượng tham gia (vai trò của Đảng Cộng sản Việt Nam)

Lực lượng tham gia Cách mạng tháng Tám là khối liên minh công nông, trí thức và các tầng lớp nhân dân yêu nước, do Đảng Cộng sản Việt Nam lãnh đạo. Đảng đã tập hợp, giác ngộ quần chúng, xây dựng lực lượng vũ trang, chuẩn bị mọi mặt cho cuộc tổng khởi nghĩa.

Dưới ngọn cờ của Đảng, Mặt trận Việt Minh đã quy tụ được đông đảo các tầng lớp nhân dân tham gia cách mạng. Sự lãnh đạo sáng suốt của Đảng và Chủ tịch Hồ Chí Minh là nhân tố hàng đầu quyết định thắng lợi của Cách mạng tháng Tám.

Diễn biến chính

Ngay sau khi phát xít Nhật đầu hàng Đồng minh, Đảng và lãnh tụ Hồ Chí Minh đã phát lệnh Tổng khởi nghĩa trong cả nước. Từ ngày 14 đến ngày 28/8/1945, cuộc Tổng khởi nghĩa đã giành thắng lợi hoàn toàn.

Ngày 19/8, khởi nghĩa giành chính quyền thắng lợi ở Hà Nội. Tiếp đó, các địa phương lần lượt giành chính quyền về tay nhân dân. Ngày 25/8, Xô Viết Nghệ Tĩnh thành lập. Ngày 28/8, khởi nghĩa thắng lợi ở Sài Gòn.

Ngày 2/9/1945, tại Quảng trường Ba Đình, Chủ tịch Hồ Chí Minh đọc bản Tuyên ngôn Độc lập, khai sinh nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa. Cách mạng tháng Tám thành công hoàn toàn.

Kết quả và ý nghĩa

Cách mạng tháng Tám thành công đã lật đổ ách thống trị của thực dân, phong kiến, giành chính quyền về tay nhân dân. Nhà nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa ra đời, mở ra kỷ nguyên mới trong lịch sử dân tộc – kỷ nguyên độc lập dân tộc gắn liền với chủ nghĩa xã hội.

Thắng lợi của Cách mạng tháng Tám có ý nghĩa to lớn:

• Chấm dứt ách thống trị hơn 80 năm của thực dân Pháp và phát xít Nhật. Lần đầu tiên nhân dân ta được làm chủ vận mệnh của mình.
• Phá tan xiềng xích nô lệ, mở ra con đường phát triển mới cho dân tộc – con đường độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội.
• Cổ vũ mạnh mẽ phong trào giải phóng dân tộc ở các nước thuộc địa, góp phần làm tan rã hệ thống thuộc địa của chủ nghĩa đế quốc.

So sánh hai cuộc cách mạng

Điểm giống nhau

• Cả hai cuộc cách mạng đều là sự nghiệp của quần chúng nhân dân, dưới sự lãnh đạo của đảng cộng sản (Đảng Bôn-sê-vích ở Nga, Đảng Cộng sản Việt Nam). Giai cấp công nhân và nông dân là lực lượng nòng cốt.
• Cả hai cuộc cách mạng đều nhằm lật đổ chế độ cũ (chế độ phong kiến chuyên chế ở Nga, chế độ thực dân phong kiến ở Việt Nam), thiết lập chính quyền của nhân dân lao động.
• Cả hai cuộc cách mạng đều sử dụng bạo lực cách mạng, tiến hành khởi nghĩa vũ trang để giành chính quyền. Đó là con đường tất yếu để đánh đổ giai cấp thống trị.
• Thắng lợi của hai cuộc cách mạng đều mở ra thời kỳ quá độ tiến lên chủ nghĩa xã hội ở mỗi nước. Đó là bước ngoặt vĩ đại trong lịch sử hai dân tộc, đưa Nga và Việt Nam bước vào kỷ nguyên mới.

Điểm khác nhau

• Cách mạng Tháng Mười Nga diễn ra trong điều kiện của một nước tư bản chậm phát triển, còn Cách mạng tháng Tám Việt Nam diễn ra trong một nước thuộc địa nửa phong kiến.
• Mục tiêu trực tiếp của Cách mạng Tháng Mười là đánh đổ chính quyền tư sản, thiết lập chuyên chính vô sản. Trong khi đó, Cách mạng tháng Tám có mục tiêu giải phóng dân tộc, giành độc lập trước tiên.
• Cách mạng Tháng Mười diễn ra trong hoàn cảnh Chiến tranh thế giới thứ nhất, còn Cách mạng tháng Tám diễn ra sau Chiến tranh thế giới thứ hai, khi phát xít bị đánh bại.
• Hình thức đấu tranh của Cách mạng Tháng Mười là khởi nghĩa vũ trang ở thủ đô kết hợp với nổi dậy ở các địa phương. Còn Cách mạng tháng Tám là tổng khởi nghĩa trong cả nước.

Ảnh hưởng của Cách mạng Tháng Mười đến Cách mạng tháng Tám

Cách mạng Tháng Mười Nga đã có ảnh hưởng to lớn và sâu sắc đến Cách mạng tháng Tám ở Việt Nam:

• Cách mạng Tháng Mười mở đường cho phong trào giải phóng dân tộc ở các nước thuộc địa. Nó cổ vũ mạnh mẽ cuộc đấu tranh chống đế quốc của nhân dân Việt Nam.
• Thắng lợi của Cách mạng Tháng Mười chứng minh sức mạnh và tính đúng đắn của chủ nghĩa Mác – Lê-nin. Nó thúc đẩy sự truyền bá và phát triển của chủ nghĩa Mác – Lê-nin ở Việt Nam.
• Nhà nước Xô viết và Quốc tế Cộng sản ra đời sau Cách mạng Tháng Mười đã ủng hộ tích cực cuộc đấu tranh cách mạng của nhân dân Việt Nam.
• Lênin và Quốc tế Cộng sản đã giúp đỡ Nguyễn Ái Quốc (Hồ Chí Minh) tìm ra con đường cứu nước, chuẩn bị về tư tưởng và tổ chức cho việc thành lập Đảng Cộng sản Việt Nam.

Kết luận

Cách mạng Tháng Mười Nga và Cách mạng tháng Tám Việt Nam là hai mốc son chói lọi trong lịch sử cách mạng thế giới. Cả hai cuộc cách mạng đều thể hiện quy luật phát triển của thời đại, đánh dấu sự sụp đổ của chủ nghĩa đế quốc và sự trỗi dậy của phong trào cách mạng vô sản.

Mặc dù diễn ra ở hai quốc gia khác nhau với những điều kiện lịch sử cụ thể, song giữa hai cuộc cách mạng vẫn có nhiều điểm tương đồng cơ bản. Đó là sự nghiệp của quần chúng nhân dân, do đảng cộng sản lãnh đạo, nhằm xóa bỏ áp bức bóc lột, xây dựng xã hội mới.

Đặc biệt, Cách mạng Tháng Mười đã tạo ra ảnh hưởng to lớn, cổ vũ và thúc đẩy mạnh mẽ sự phát triển của Cách mạng tháng Tám. Nó mở ra con đường giải phóng cho các dân tộc bị áp bức, trong đó có Việt Nam.

Ngày nay, khi đất nước đã hòa bình, độc lập, chúng ta càng thấy rõ hơn ý nghĩa lịch sử trọng đại và những bài học quý báu của hai cuộc cách mạng. Đó là sức mạnh đoàn kết toàn dân tộc, vai trò lãnh đạo của Đảng cộng sản, tinh thần tự lực tự cường và ý chí kiên cường bất khuất.

Kỷ niệm các cuộc cách mạng, chúng ta nguyện ra sức học tập, lao động và chiến đấu, xây dựng đất nước ngày càng giàu đẹp, góp phần bảo vệ hòa bình thế giới và phát triển nhân loại. Đó chính là cách tri ân sâu sắc nhất đối với các thế hệ đi trước đã hy sinh vì độc lập, tự do của dân tộc.

Lịch Sử - Văn Hóa

Kho tàng Lịch sử và Văn hóa: Khám phá di sản văn hóa và sự phát triển lịch sử.