Trong lịch sử Việt Nam, chữ Nôm đã trải qua một quá trình phát triển lâu dài và đa dạng. Tuy nhiên, ít ai biết rằng chữ Nôm từng trở thành chữ viết chính thống dưới một triều đại phong kiến của nước ta. Đó chính là thời kỳ Tây Sơn vào cuối thế kỷ 18. Hãy cùng tìm hiểu về giai đoạn son chói này của chữ Nôm trong lịch sử Việt Nam.

Chữ Nôm dưới các triều đại phong kiến trước Tây Sơn

Trước khi trở thành chữ viết chính thống, chữ Nôm đã trải qua quá trình hình thành và phát triển dưới các triều đại phong kiến Việt Nam:

Thời Lý – Trần (thế kỷ 11 – 14)

Chữ Nôm bắt đầu xuất hiện và được sử dụng trong dân gian. Tuy nhiên, chữ viết chính thức của triều đình vẫn là chữ Hán. Một số từ Nôm được dùng để ghi âm tên người, địa danh.

Thời Lê sơ (thế kỷ 15 – đầu thế kỷ 16)

Chữ Nôm phát triển mạnh mẽ hơn với nhiều tác phẩm văn học ra đời như “Quốc âm thi tập” của Nguyễn Trãi, Lê Thánh Tông. Các văn bia, sắc phong cũng sử dụng chữ Nôm nhiều hơn.

Thời Mạc – Lê trung hưng (thế kỷ 16 – 18)

Văn học chữ Nôm tiếp tục phát triển rực rỡ với các thể loại như truyện thơ Nôm, phú Nôm, hát nói, ca trù… Các tác giả tiêu biểu như Nguyễn Bỉnh Khiêm, Nguyễn Dữ, Nguyễn Du, Hồ Xuân Hương…

Tuy chữ Nôm đã có những bước tiến đáng kể, nhưng nó vẫn chưa trở thành chữ viết chính thức của nhà nước phong kiến. Mãi đến triều đại Tây Sơn, chữ Nôm mới thực sự được đề cao và sử dụng rộng rãi.

Chữ Nôm trở thành chữ viết chính thống dưới triều Tây Sơn

Năm 1788, Nguyễn Huệ lên ngôi, lập nên triều Tây Sơn và lấy niên hiệu là Quang Trung. Vua Quang Trung là một vị vua tài năng, có tầm nhìn và ý thức dân tộc sâu sắc. Ông đã thực hiện nhiều cải cách táo bạo, trong đó có việc đưa chữ Nôm lên làm chữ viết chính thống của quốc gia.

Cụ thể, dưới thời Quang Trung:

• Chữ Nôm được sử dụng trong mọi văn bản hành chính, sổ sách, công văn, giấy tờ, thư từ, khế ước, địa bạ… thay thế hoàn toàn cho chữ Hán.
• Các kỳ thi Hương, thi Hội đều yêu cầu thí sinh làm bài bằng chữ Nôm.
• Vua Quang Trung cho lập Viện Sùng Chính để dịch các sách Nho giáo sang chữ Nôm, đưa chữ Nôm vào giảng dạy trong trường học.

Việc đưa chữ Nôm lên làm chữ viết chính thống thể hiện tư tưởng cải cách mạnh mẽ và ý thức độc lập dân tộc của vua Quang Trung. Ông muốn xây dựng một nền văn hóa, giáo dục mang bản sắc riêng của người Việt, thoát khỏi ảnh hưởng của Trung Hoa.

Trong 24 năm cầm quyền (1788-1802), triều Tây Sơn đã tạo điều kiện cho chữ Nôm phát triển mạnh mẽ. Nhiều tác phẩm văn học chữ Nôm có giá trị ra đời như “Chinh phụ ngâm” của Đoàn Thị Điểm, “Sãi Vãi” của Nguyễn Cư Trinh…

Chữ Nôm sau thời Tây Sơn

Tuy nhiên, sau khi triều Tây Sơn sụp đổ năm 1802, nhà Nguyễn lên thay thế và lại đưa chữ Hán trở lại vị trí chữ viết chính thống. Chữ Nôm dần mất đi vị thế và chỉ được sử dụng trong văn chương, sáng tác.

Mặc dù không còn là chữ viết chính thống, nhưng chữ Nôm vẫn tiếp tục được sử dụng rộng rãi trong dân gian. Nhiều kiệt tác văn học chữ Nôm vẫn được sáng tác như “Lục Vân Tiên”, “Nhị độ mai”, “Dương Từ – Hà Mậu”…

Cho đến đầu thế kỷ 20, với sự du nhập của chữ Quốc ngữ, chữ Nôm dần trở nên ít được sử dụng hơn. Tuy nhiên, nó vẫn là một di sản quý báu, thể hiện nét văn hóa độc đáo của dân tộc Việt Nam.

Ý nghĩa của chữ Nôm trong lịch sử Việt Nam

Việc chữ Nôm trở thành chữ viết chính thống dưới triều Tây Sơn có ý nghĩa vô cùng quan trọng:

• Thể hiện ý thức dân tộc, khát vọng xây dựng một nền văn hóa độc lập, tự chủ của người Việt.
• Tạo điều kiện cho văn học dân tộc phát triển, với nhiều tác phẩm giá trị bằng chữ Nôm ra đời.
• Đánh dấu bước tiến quan trọng trong quá trình hoàn thiện chữ viết của người Việt, dẫn đến sự ra đời của chữ Quốc ngữ sau này.
• Khẳng định vị thế và vai trò của triều Tây Sơn trong lịch sử với tư tưởng cải cách tiến bộ.

Có thể nói, dù chỉ tồn tại trong một thời gian ngắn, nhưng giai đoạn chữ Nôm được sử dụng làm chữ viết chính thống dưới triều Tây Sơn đã trở thành một dấu son chói lọi trong lịch sử phát triển chữ viết của dân tộc ta. Nó thể hiện ý chí tự cường, tự lực của người Việt trong việc xây dựng và phát huy nền văn hóa dân tộc.

Kết luận

Chữ Nôm trở thành chữ viết chính thống dưới triều đại phong kiến Tây Sơn vào cuối thế kỷ 18 là một sự kiện có ý nghĩa trọng đại trong lịch sử Việt Nam. Nó đánh dấu sự trưởng thành và khát vọng tự chủ của nền văn hóa dân tộc, mở ra một giai đoạn phát triển rực rỡ của văn học chữ Nôm.

Mặc dù sau này không còn giữ vị trí chữ viết chính thức, nhưng chữ Nôm vẫn mãi là một phần quan trọng trong kho tàng di sản văn hóa Việt Nam. Những kiệt tác văn chương chữ Nôm cùng ý nghĩa lịch sử của nó sẽ luôn được ghi nhớ và trân trọng.

Ngày nay, việc nghiên cứu, bảo tồn và phát huy giá trị của chữ Nôm đang được đẩy mạnh. Đây là trách nhiệm của thế hệ trẻ trong việc gìn giữ và lan tỏa nền văn hóa truyền thống độc đáo của dân tộc, đồng thời thể hiện lòng biết ơn đối với công lao to lớn của triều Tây Sơn trong việc đưa chữ Nôm lên vị trí xứng đáng trong lịch sử.

Lịch Sử - Văn Hóa

Kho tàng Lịch sử và Văn hóa: Khám phá di sản văn hóa và sự phát triển lịch sử.