【Tìm Hiểu】Bắc thuộc lần thứ 3: Thời kỳ ảnh hưởng sâu sắc đến lịch sử Việt Nam

Bắc thuộc lần thứ 3 (602 – 938) là một giai đoạn lịch sử quan trọng của Việt Nam, đánh dấu thời kỳ đất nước ta nằm dưới ách đô hộ của các triều đại phong kiến Trung Quốc. Giai đoạn này kéo dài hơn ba thế kỷ, để lại những ảnh hưởng sâu rộng đến văn hóa, xã hội và bản sắc dân tộc Việt Nam. Bài viết này, được “Lịch Sử – Văn Hóa” dày công biên soạn, sẽ đi sâu vào bối cảnh lịch sử, những sự kiện chính, trao đổi văn hóa và cuộc đấu tranh giành độc lập cuối cùng dẫn đến sự hình thành nhà nước Việt Nam tự chủ.

Bối cảnh lịch sử

Sau khi nhà Tiền Lý sụp đổ năm 544, Việt Nam bị chia cắt thành hai miền: Vạn Xuân ở phía Bắc và Champa ở phía Nam. Năm 602, nhà Tùy đem quân xâm lược Vạn Xuân, mở đầu thời kỳ Bắc thuộc lần thứ 3. Trong thời gian này, Việt Nam lần lượt bị cai trị bởi các triều đại Trung Quốc, bao gồm nhà Tùy, nhà Đường và nhà Nam Hán.

Thời kỳ đô hộ của nhà Tùy (602-618)

Cuộc xâm lược của nhà Tùy vào Vạn Xuân xuất phát từ tham vọng bành trướng lãnh thổ của triều đại này. Hoàng đế Tùy Dạng Đế đã phái một đội quân hùng mạnh nhanh chóng chinh phục Vạn Xuân, sáp nhập vào lãnh thổ nhà Tùy. Tuy nhiên, nhà Tùy tồn tại trong thời gian ngắn do nhiều yếu tố như chiến tranh liên miên, lao dịch nặng nề và thuế khóa cao, dẫn đến các cuộc khởi nghĩa nông dân nổ ra khắp nơi, cuối cùng sụp đổ vào năm 618. Sự sụp đổ này tạo ra khoảng trống quyền lực, cho phép người Việt giành lại quyền tự chủ trong một thời gian ngắn.

Thời kỳ đô hộ của nhà Đường (618-907)

Kế thừa nhà Tùy, nhà Đường tiếp tục thiết lập sự cai trị trên đất nước Việt Nam. Trong thời kỳ này, Việt Nam được gọi là An Nam và bị cai trị như một đô hộ phủ. Thời Đường chứng kiến sự giao lưu văn hóa mạnh mẽ giữa Trung Quốc và Việt Nam, với sự du nhập của Nho giáo, Phật giáo và các chính sách cai trị của Trung Quốc.

Nhà Đường thiết lập một hệ thống hành chính tập trung với nhiều cấp chính quyền. Cấp cao nhất là Tiết độ sứ, người đứng đầu An Nam đô hộ phủ. Dưới Tiết độ sứ là các quan chức địa phương như Thứ sử và Huyện lệnh, chịu trách nhiệm quản lý các khu vực nhỏ hơn. Hệ thống này khác với cách thức cai trị trước đây của người Việt, vốn thường phân tán hơn và dựa vào các tù trưởng địa phương và các bô lão trong làng. Mô hình hành chính này đã ảnh hưởng đến cách thức quản lý đất nước của người Việt trong nhiều thế kỷ sau.

Tuy nhiên, sự cai trị của nhà Đường cũng vấp phải sự kháng cự của người Việt, những người luôn khao khát độc lập. Sự kháng cự này diễn ra dưới nhiều hình thức, từ các cuộc khởi nghĩa vũ trang đến sự chống đối thụ động và bảo tồn văn hóa. Ví dụ, trong khi Nho giáo và Phật giáo được giới tinh hoa tiếp thu, nhiều người dân thường vẫn duy trì tín ngưỡng bản địa và các truyền thống văn hóa của riêng mình.

Thời kỳ đô hộ của nhà Nam Hán (917-938)

Cuối thời Đường, Trung Quốc bị phân rã thành nhiều vương quốc nhỏ. Nhà Nam Hán nổi lên là một trong những thế lực này và tiếp tục kiểm soát An Nam. Tuy nhiên, sự cai trị của Nam Hán bị thách thức bởi các cuộc nổi dậy của người Việt, đỉnh điểm là chiến thắng Bạch Đằng năm 938.

Văn hóa và xã hội

Bắc thuộc lần thứ 3 có tác động sâu sắc đến văn hóa và xã hội Việt Nam. Ảnh hưởng của Trung Quốc thể hiện rõ nét trong nhiều khía cạnh của đời sống, bao gồm:

• Hành chính: Nhà Đường du nhập mô hình hành chính tập trung dựa trên nguyên tắc Nho giáo, ảnh hưởng đến cách thức quản lý đất nước của người Việt trong nhiều thế kỷ sau. Ví dụ, khái niệm về chế độ quan liêu dựa trên năng lực, nơi các quan chức được lựa chọn dựa trên khả năng của họ chứ không phải dòng dõi, đã được tiếp thu từ hệ thống của Trung Quốc.
• Tôn giáo: Phật giáo và Nho giáo trở nên phổ biến trong giai đoạn này, cùng tồn tại với tín ngưỡng bản địa và góp phần định hình các hoạt động tôn giáo của người Việt. Chùa chiền và các cơ sở Phật giáo được xây dựng trên khắp Việt Nam, các nhà Nho mở trường học và thư viện để truyền bá tư tưởng Nho giáo.
• Văn học và nghệ thuật: Phong cách văn học và nghệ thuật Trung Quốc được các học giả và nghệ sĩ Việt Nam tiếp thu và điều chỉnh, góp phần vào sự phát triển của văn học và nghệ thuật Việt Nam. Thư pháp, thơ ca và tranh thủy mặc Trung Hoa trở nên phổ biến trong giới tinh hoa Việt Nam.
• Ngôn ngữ: Tiếng Việt tiếp thu một lượng lớn từ Hán-Việt, phản ánh sự tương tác chặt chẽ giữa hai nền văn hóa. Nhiều từ ngữ tiếng Việt liên quan đến chính trị, giáo dục và triết học có nguồn gốc từ tiếng Hán.

Tuy nhiên, cần nhấn mạnh rằng văn hóa Việt Nam không chỉ đơn thuần tiếp thu thụ động ảnh hưởng từ Trung Quốc. Đã có sự giao thoa, tiếp biến văn hóa giữa hai bên, người Việt đã điều chỉnh và biến đổi các yếu tố Trung Hoa cho phù hợp với bối cảnh văn hóa của riêng mình. Ví dụ, mặc dù Nho giáo được tiếp thu, nhưng nó thường được hiểu và thực hành theo những cách khác với Nho giáo Trung Quốc. Sự tiếp thu có chọn lọc và thích ứng với ảnh hưởng của Trung Quốc đã góp phần vào sự phát triển của một bản sắc văn hóa Việt Nam riêng biệt.

Kháng chiến và giành độc lập

Bất chấp ảnh hưởng sâu rộng của Trung Quốc, tinh thần chống đối ách đô hộ của người Việt vẫn tồn tại trong suốt thời kỳ Bắc thuộc lần thứ 3. Các cuộc khởi nghĩa tiêu biểu bao gồm khởi nghĩa Lý Tự Tiên và Mai Thúc Loan vào thế kỷ thứ 8. Mặc dù cuối cùng bị đàn áp, nhưng những cuộc nổi dậy này đã thể hiện ý chí kiên cường giành độc lập của người Việt.

Chiến thắng Bạch Đằng năm 938 đánh dấu một bước ngoặt trong lịch sử Việt Nam. Ngô Quyền, một vị tướng người Việt, đã lãnh đạo quân đội giành chiến thắng quyết định trước quân Nam Hán, chấm dứt ách đô hộ của Trung Quốc và mở ra kỷ nguyên độc lập cho Việt Nam. Có nhiều yếu tố góp phần vào thành công của Ngô Quyền, bao gồm việc sử dụng chiến lược thủy chiến trên sông Bạch Đằng, am hiểu địa hình và sự ủng hộ của người dân địa phương mong muốn lật đổ ách thống trị của Trung Quốc.

Chiến thắng Bạch Đằng có ý nghĩa lịch sử to lớn. Nó không chỉ chấm dứt sự đô hộ của Trung Quốc mà còn đặt nền móng cho một nhà nước Việt Nam thống nhất và độc lập. Chiến thắng này đã truyền cảm hứng cho các thế hệ người Việt Nam sau này trong cuộc đấu tranh chống ngoại xâm và củng cố vị thế của Việt Nam như một quốc gia có chủ quyền ở Đông Nam Á.

Tác động kinh tế

Bắc thuộc lần thứ 3 có tác động đáng kể đến nền kinh tế Việt Nam. Người Trung Quốc đã giới thiệu các kỹ thuật nông nghiệp mới, chẳng hạn như hệ thống tưới tiêu tiên tiến và trồng các loại cây trồng mới như chè và mía. Họ cũng thúc đẩy thương mại, thiết lập các điểm giao thương và khuyến khích các hoạt động buôn bán. Tuy nhiên, sự cai trị của Trung Quốc cũng mang lại sự bóc lột kinh tế. Người dân Việt Nam phải chịu thuế má nặng nề và lao dịch, nhiều tài nguyên bị khai thác để phục vụ lợi ích của đế chế Trung Quốc.

Cấu trúc xã hội

Trong thời kỳ Bắc thuộc lần thứ 3, cấu trúc xã hội Việt Nam có một số thay đổi. Trong khi cộng đồng làng xã truyền thống vẫn là nền tảng của xã hội, một tầng lớp tinh hoa mới xuất hiện, bao gồm các quan lại người Việt phục vụ trong bộ máy hành chính của Trung Quốc. Những quan lại này thường tiếp thu phong tục và giá trị của Trung Quốc, tạo ra khoảng cách văn hóa giữa giới tinh hoa và người dân thường. Tuy nhiên, sự dịch chuyển xã hội không hoàn toàn bị hạn chế. Một số cá nhân từ tầng lớp thấp hơn có thể vươn lên bằng cách thể hiện năng lực của mình trong hệ thống giáo dục Nho giáo.

Đời sống thường nhật

Cuộc sống của người dân thường trong thời kỳ Bắc thuộc lần thứ 3 chịu ảnh hưởng bởi cả cơ hội và thách thức. Trong khi kỹ thuật nông nghiệp mới và thương mại mang lại lợi ích kinh tế cho một số người, nhiều nông dân và người lao động Việt Nam phải vật lộn dưới gánh nặng thuế má và lao dịch. Bất chấp những khó khăn này, họ vẫn duy trì truyền thống văn hóa của mình và tìm cách chống lại ách thống trị của Trung Quốc, dù là thông qua những hành động nhỏ lẻ hay tham gia vào các cuộc khởi nghĩa lớn hơn.

Kết luận

Bắc thuộc lần thứ 3 là một giai đoạn biến đổi quan trọng trong lịch sử Việt Nam. Trong khi sự cai trị của Trung Quốc mang lại những thay đổi về văn hóa và xã hội, bao gồm sự du nhập của Nho giáo, Phật giáo và hệ thống hành chính tập trung, nó cũng thúc đẩy tinh thần kháng chiến của người Việt và cuối cùng dẫn đến sự ra đời của một nhà nước Việt Nam độc lập. Di sản của thời kỳ này tiếp tục định hình bản sắc dân tộc Việt Nam và mối quan hệ của Việt Nam với Trung Quốc. Chiến thắng Bạch Đằng, một khoảnh khắc then chốt trong lịch sử Việt Nam, không chỉ chấm dứt ách đô hộ của Trung Quốc mà còn hun đúc tinh thần tự hào dân tộc và ý chí kiên cường vẫn còn vang vọng đến ngày nay. Giai đoạn này nêu bật khả năng thích ứng với ảnh hưởng nước ngoài của người Việt, đồng thời bảo tồn bản sắc văn hóa và không ngừng theo đuổi độc lập của dân tộc.

Câu hỏi thường gặp