Hai loại hình văn học chính của Đại Việt dưới các triều đại phong kiến gồm những gì?

Văn học Việt Nam thời kỳ phong kiến là một dòng sông dài, chảy miệt mài qua bao thế kỷ, mang trong mình những tinh hoa tư tưởng, tâm hồn và bản sắc văn hóa của dân tộc. Dòng sông ấy được nuôi dưỡng bởi hai nguồn mạch chính: văn học dân gian và văn học viết. “Lịch Sử – Văn Hóa” xin được đồng hành cùng bạn đọc khám phá hai loại hình văn học đặc sắc này, tìm hiểu những nét riêng biệt, những giá trị độc đáo và mối quan hệ giao thoa giữa chúng, để từ đó có cái nhìn sâu sắc hơn về bức tranh văn học phong phú của Đại Việt xưa.

Văn học dân gian: Tiếng nói của hồn dân tộc

Văn học dân gian là kho tàng văn hóa tinh thần vô giá của dân tộc, được sáng tạo và lưu truyền bởi cộng đồng người Việt qua nhiều thế hệ. Ra đời từ thuở bình minh của lịch sử, văn học dân gian mang đậm hơi thở cuộc sống, phản ánh chân thực những vui buồn, khát vọng của người dân lao động, đồng thời gửi gắm những bài học sâu sắc về đạo lý làm người.

Các thể loại tiêu biểu

Văn học dân gian Việt Nam vô cùng phong phú và đa dạng về thể loại, mỗi thể loại mang một sắc thái riêng, góp phần tạo nên bức tranh toàn cảnh về đời sống tinh thần của người Việt xưa:

• Truyện cổ tích: Thế giới cổ tích kỳ ảo với những nhân vật thiện – ác phân minh, những phép màu nhiệm và những kết thúc có hậu luôn có sức hấp dẫn đặc biệt với mọi lứa tuổi. Truyện cổ tích không chỉ là những câu chuyện giải trí mà còn gửi gắm những ước mơ, khát vọng về một cuộc sống tốt đẹp, công bằng, ở hiền gặp lành, ác giả ác báo. Một số truyện cổ tích nổi tiếng như Tấm Cám, Sọ Dừa, Thạch Sanh,… đã trở thành những câu chuyện quen thuộc, in sâu trong tâm trí mỗi người Việt Nam.
• Truyện ngụ ngôn: Ngắn gọn, súc tích nhưng hàm chứa những bài học sâu sắc về cuộc sống, về cách ứng xử giữa người với người. Truyện ngụ ngôn thường mượn hình ảnh loài vật, đồ vật để gửi gắm những thông điệp ý nghĩa, giúp con người nhận ra những thói hư tật xấu, rèn luyện đạo đức và hoàn thiện nhân cách. Một số truyện ngụ ngôn quen thuộc như Thầy bói xem voi, Đẽo cày giữa đường, Ếch ngồi đáy giếng,… luôn mang đến những bài học bổ ích cho mọi thế hệ.
• Thần thoại: Từ thuở xa xưa, khi con người còn chưa hiểu biết nhiều về thế giới xung quanh, thần thoại ra đời như một cách lý giải những hiện tượng tự nhiên kỳ bí, đồng thời phản ánh nhận thức của con người về thế giới, vũ trụ và bản thân mình. Thần thoại Việt Nam với những câu chuyện về Lạc Long Quân – Âu Cơ, Sơn Tinh – Thủy Tinh,… không chỉ giải thích nguồn gốc dân tộc mà còn thể hiện tình yêu thiên nhiên, khát vọng chinh phục và chế ngự thiên tai của người Việt.
• Truyện cười: Mang đến tiếng cười sảng khoái, đồng thời châm biếm, phê phán những thói hư tật xấu trong xã hội. Truyện cười là một nét đặc sắc trong văn học dân gian, giúp con người nhìn nhận cuộc sống với cái nhìn lạc quan, hài hước, đồng thời góp phần giáo dục đạo đức xã hội.
• Ca dao, tục ngữ: Là những câu nói ngắn gọn, súc tích, kết tinh trí tuệ dân gian, thể hiện những kinh nghiệm sống, những giá trị đạo đức truyền thống của người Việt. Ca dao trữ tình, ngọt ngào, thể hiện tình yêu quê hương, đất nước, tình cảm gia đình, tình yêu đôi lứa. Tục ngữ cô đọng, hàm súc, đúc kết những kinh nghiệm quý báu về lao động sản xuất, ứng xử xã hội.
• Vè, hò, đồng dao,…: Gắn liền với các hoạt động lao động, sinh hoạt của người dân, thể hiện tình yêu quê hương, đất nước, con người. Vè dí dỏm, hài hước, thường được sử dụng trong các dịp lễ hội, trò chơi dân gian. Hò, lý ngân nga, sâu lắng, gắn liền với cuộc sống lao động của người nông dân, người ngư dân. Đồng dao hồn nhiên, trong sáng, là những bài hát ru con, những trò chơi tuổi thơ của trẻ em Việt Nam.

Giá trị của văn học dân gian

Văn học dân gian là một bộ phận quan trọng trong di sản văn hóa Việt Nam, mang những giá trị to lớn:

• Gìn giữ và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc: Văn học dân gian là nơi lưu giữ những giá trị truyền thống, những phong tục tập quán, những nét đẹp tâm hồn của người Việt.
• Phản ánh lịch sử và đời sống xã hội: Thông qua văn học dân gian, chúng ta có thể hiểu thêm về lịch sử, văn hóa, đời sống xã hội của người Việt Nam từ xưa đến nay.
• Giáo dục đạo đức và nhân cách: Văn học dân gian chứa đựng những bài học sâu sắc về đạo lý làm người, góp phần giáo dục đạo đức, nhân cách cho các thế hệ.
• Nguồn cảm hứng sáng tạo cho văn học viết: Nhiều tác phẩm văn học viết được lấy cảm hứng từ văn học dân gian, góp phần làm phong phú thêm cho văn học Việt Nam.

Văn học viết: Nét bút tài hoa của trí thức

Văn học viết là loại hình văn học ra đời muộn hơn văn học dân gian, gắn liền với sự phát triển của chữ viết và tầng lớp trí thức. Văn học viết chịu ảnh hưởng của Nho giáo, Phật giáo và văn hóa Trung Hoa, nhưng vẫn mang đậm bản sắc dân tộc, thể hiện những tư tưởng, tình cảm và quan điểm của người trí thức về con người, cuộc sống và xã hội.

Các thể loại tiêu biểu

Văn học viết thời kỳ phong kiến cũng rất đa dạng về thể loại, bao gồm:

• Thơ: Thơ ca là một trong những thể loại chủ đạo của văn học viết, được sáng tác bằng chữ Hán hoặc chữ Nôm. Thơ ca thời kỳ này mang đậm tính ước lệ, tượng trưng, thể hiện những suy tư về nhân tình thế thái, những khát vọng về công danh, sự nghiệp, những trăn trở về lẽ đời. Một số tác phẩm thơ tiêu biểu như “Cáo tật thị chúng” của Mãn Giác Thiền sư, “Thuật hoài” của Phạm Ngũ Lão, “Bạch Đằng giang phú” của Trương Hán Siêu,… đã trở thành những áng thơ bất hủ trong lịch sử văn học Việt Nam.
• Văn xuôi: Bao gồm truyện, ký, hịch, cáo,… với những phong cách và nội dung đa dạng. Truyện thường mang tính chất giáo huấn, đề cao đạo đức Nho giáo. Ký ghi chép lại những sự kiện, con người, phong tục tập quán. Hịch, cáo là những áng văn chính luận hùng hồn, kêu gọi lòng yêu nước, tinh thần chống giặc ngoại xâm.
• Sử ký: Ghi chép lại các sự kiện lịch sử quan trọng của đất nước, là nguồn tư liệu quý giá để nghiên cứu lịch sử Việt Nam. Một số bộ sử ký nổi tiếng như “Đại Việt sử ký toàn thư”, “Khâm định Việt sử thông giám cương mục”,… đã góp phần lưu giữ và truyền bá lịch sử dân tộc.
• Pháp luật: Các bộ luật được ban hành để quản lý xã hội, thể hiện trình độ phát triển của nhà nước phong kiến. Luật Hồng Đức thời Lê sơ là một bộ luật tiến bộ, mang tính nhân văn, bảo vệ quyền lợi của người dân, đặc biệt là phụ nữ.

Giá trị của văn học viết

Văn học viết thời kỳ phong kiến có những đóng góp quan trọng cho văn hóa Việt Nam:

• Phát triển ngôn ngữ và chữ viết: Văn học viết góp phần hoàn thiện và phát triển tiếng Việt, chữ Nôm, tạo nên những di sản văn học quý giá.
• Phản ánh tư tưởng và triết lý: Văn học viết thể hiện những tư tưởng triết học, những quan điểm về con người, cuộc sống, xã hội của tầng lớp trí thức.
• Góp phần xây dựng và bảo vệ đất nước: Nhiều tác phẩm văn học viết mang đậm tinh thần yêu nước, cổ vũ lòng tự hào dân tộc, góp phần động viên tinh thần chiến đấu chống giặc ngoại xâm.

Mối quan hệ giao thoa

Văn học dân gian và văn học viết có mối quan hệ mật thiết, tác động qua lại lẫn nhau:

• Văn học dân gian là nền tảng cho văn học viết: Nhiều tác phẩm văn học viết được lấy cảm hứng từ văn học dân gian, kế thừa và phát triển những tinh hoa của văn học dân gian.
• Văn học viết góp phần nâng cao giá trị của văn học dân gian: Các nhà văn, nhà thơ đã ghi chép, chỉnh lý, nâng cao giá trị nghệ thuật cho nhiều tác phẩm văn học dân gian.

Kết luận

Văn học Đại Việt dưới các triều đại phong kiến là sự kết hợp hài hòa giữa văn học dân gian và văn học viết. Hai loại hình văn học này bổ sung cho nhau, tạo nên một bức tranh toàn cảnh về đời sống tinh thần của người Việt xưa. “Lịch Sử – Văn Hóa” hy vọng bài viết này đã giúp bạn đọc hiểu rõ hơn về hai loại hình văn học chính của Đại Việt thời phong kiến, từ đó trân trọng và gìn giữ di sản văn hóa quý báu của dân tộc.

Câu hỏi thường gặp